Lug‘atlar

So‘z tarkibi: {ini}
So‘z bo‘g‘inlari: i-ni
Izoh(lar)i:
ini ot

1. ayn. yn. Uka. Yig‘im-terim vaqtida bir falokat yuz berib, Hasan o‘z inilari va ularning bolalaridan ajraldi. S. Ayniy, Qullar

2. 2. (1-shaxs birlik egalik shaklida — inim). Uzidan yosh er kishiga, uni o‘ziga yaqin tutib murojaat etish shakli
Inim Sodiqboy, ishimiz juda xom hali! A. Qodiriy, O‘tgan kunlar
Mulla G‘ulom, bu to‘g‘rida siz nima deysiz, inim? M. Ismoiliy, Farg‘ona tong otguncha

Antonim(lar)i: mavjud emas.
Sinonim(lar)i: mavjud emas.
Omonimlari: mavjud emas.
Paronimi: mavjud emas.

Finikiya yozuvi – eramizdan avvalgi 2-ming yillik o‘rtalaridaFinikiyada paydo bo‘lgan hamda finikiyaliklar va karfagenliklar, qadimgi yahudiylar va moavliklar tomonidan eramizning IV asrigacha qo‘llangan undosh harfli yozuv.

Finikiya yozuvio‘ngdan chapga qarab yozilgan. Bu yozuvning paydo bo‘lishi insoniyat tarixida yozuvni takomillashtirishda olg‘a qo‘yilgan qadam bo‘lgan, chunki birinchi marta sof tovushni ifodalovchi mukammal yozuvining yuzaga kelishi savodli kishilar sonini behad ko‘paytirib yuborgan. Finikiya yozuvidan X–IX asrlarda oromiy, undan esa yahudiy, nabotiy, arab, gruzin, arman, so‘gd, uyg‘ur, XI–VIII asrlarda yunon, lotin, kirill alifbosi, brahma yozuvi kelib chiqqan. Ma’lumotlarga ko‘ra, hozirgi harf-tovush tizimli alifbolarning aksariyati finikiya yozuvi asosida. Eng qadimgi yodgorliklari eramizdan avvalgi XII–X asrlarga, ko‘pchiligi eramizdan avvalgi V asrdan eramizning II–III asriga mansub. Oromiy yozuvi finikiya yozuvini siqib chiqargan.

 

“O‘zbek tili antonimlarining izohli lug‘ati» – Bir-biriga qarama-qarshi, zid ma’no bildiradigan so‘zlarni jamlaydigan filologik lug‘at turi. Bu lug‘at o‘zbek tilshunosligida 1980- yil Sh.Rahmatullayev, N.Mamatov, R.Shukurovlar tomonidan yaratilgan.

Lug‘at ikki qismdan: kirish va lug‘at bo‘limlaridan iborat. Kirish qismida antonim va lug‘at tuzilishi haqida batafsil ma’lumot keltirilgan. Ikkinchi qismda esa qat’iy alifbo tartibida lug‘at keltirilgan. Lug‘atda ikki xil maqola – izoh maqolalar va havola maqolalar mavjud. Izoh maqolasi ancha murakkab tuzilishli, unda avval antonimik juftlik keltiriladi. Izoh maqolasini boshlab beruvchi bunday juftlikda antonimlar alifbo tartibida joylangan: yomon – yaxshi, sekin-tez kabi.

Lug‘atdan hozir ham keng foydalanilmoqda.

«O‘zbek tili frazeologizmlarining izohli lug‘ati» – turg‘un birikmalar bo‘lgan frazeologizm (ibora)larni o‘z ichiga jamlagan filologik lug‘at turi. Sh.Rahmatullayev tomonidan tuzilgan «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati» (Toshkent, 1978) bunday lug‘atning mukammal namunasi.

Lug‘at ikki qismdan iborat, birinchi qismda iboralar tavsiflansa, ikkinchi qismda iboralar tarkibida qatnashuvchi har bir so‘z alifbo tartibida berilib, bu so‘z qatnashuvchi turli iboralar keltiriladi. Lug‘atdan namuna:

Qulog‘i(i)ga chalinmoq nima kimning? Biror gapni yoki tovushni noaniq tarzda eshitmoq. O‘xshashi: qulog‘(i)ga kirmoq.

Erkaklar orasidagi gap Asalbibining qulog‘iga chalingan edi. Oybek, Oltin vodiydan shabadalar. Uzoqdan traktorning guvillagan ovozi quloqqa chalinadi. R.Fayziy. Cho‘lga bahor keldi. (294- bet)

Iboralarni o‘z ichiga oluvchi bu fililogik lug‘at B.Mengliyev, M.Xudoyberdiyeva va O.Boymatovalar tomonidan tuzilgan, maktab o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan, 2006-yil “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan.

Lugat maqolalari alfavit tartibida tuzilgan, unda mingga yaqin iboraga qisqacha nutqiy izoh berilgan.

Iboralar birdan ortiq variantga ega bo‘lsa, ular ketma-ket vergul bilan ajratilgan holda berilib, so‘ngra izohlangan:

Avra-astarini ag‘dardi, avra-astarini qoqdi, avra-astari so‘kildi, avra-astari qoqildi – barcha kirdikorlarini ochib tashladi.

Avj oldi, avjiga mindi, avjiga chiqdi – 1) rivojlandi 2) zo‘raydi, kuchaydi.

Fe’llar o‘quvchilarga qulaylik maqsadida asosan yaqin o‘tgan zamon shaklida berilgan.

«O‘zbek tili omonimlarining izohli lug‘ati» –hozirgi o‘zbek adabiy tilidagi shakldosh so‘zlarni jamlagan filologik lug‘at, 1984-yil Sh.Rahmatullayev tomonidan yaratilgan. Lug‘atda 497 omoifoda ostiga birlashuvchi 1160 dan ortiq leksema tasvirlangan. Dastlab omonimlarga tarixiy-etimologik izoh berilib, keyin ma’nosi ta’riflangan, shu omonimdan yasalgan leksemalar sanalgan, so‘ngra bu omonim qatnashadigan birikma, gap berilib, oxirida matnli misol keltirilgan.

Lug‘atga omofonlar va omograflar ilova qilingan. Lug‘at filologiya fakulteti talabalariga, til va adabiyot o‘qituvchilariga mo‘ljallangan.

«O‘zbek tili sinonimlarining izohli lug‘ati» – o‘zbek tilidagi ma’nodosh so‘zlarni o‘z ichiga jamlagan filologik lug‘at turi. Bu lug‘atning yorqin namunasi sifatida A.Hojiyevning 1974- yilda nashr etilgan lug‘atini ko‘rsatish mumkin.

Lug‘at hozirgi o‘zbek adabiy tili uchun xarakterli bo‘lgan sinonimik qatorlarni o‘z ichiga olgan. Unga leksik va grammatik sinonimlar kiritilgan. Lug‘at so‘zlari sinonimik qatordagi bosh so‘zga ko‘ra tartiblangan.

Rivojlangan, o‘z yozuviga ega bo‘lgan adabiy tilda so‘zni bir xilda – yagona tarzda yozishni yo‘lga qo‘yish uchun imlo to‘g‘risida qonun qabul qilinadi. «O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari» 1995 yil 24 avgustda qabul qilingan. U 82 paragrafdan iborat.

O‘zbek yozuvi uchun hozirgacha 2 marta imlo qoidasi tasdiqlangan. Birinchisi 1956-yil 4-aprelda kirill yozuviga asoslangan o‘zbek tilining imlo qoidasi, 72 paragrafdan iborat bo‘lgan.

Imlo to‘g‘risidagi qonunni ishlab chiqish murakkab jarayon, bir nechta tamoyilga tayaniladi. Bu orfografiya tamoyil (prinsip)i deyiladi.

Orfografiyaning 5 tamoyili mavjud: 1) fonetik yozuv; 2) morfologik yozuv; 3) shakliy yozuv; 4) tarixiyan’anaviy yozuv; 5) farqlash yozuvi.

O‘zbek tili leksikasi bir qancha manba asosida boyib, rivojlanib boradi. Uni, eng avvalo, ikki katta guruhga ajratish mumkin: 1) ichki imkoniyat; 2) tashqi imkoniyat.

Birinchisi ichki manba, ikkinchisi tashqi manba deyiladi: 1. O‘zbek tili lug‘at tarkibining birinchi yo‘l bilan boyib borish imkoniyati juda keng. Masalan: a) ilgari qo‘llanib, keyin iste’moldan chiqib ketgan so‘zdan yangi tushunchani ifodalash uchun foydalanish: vazir, hokim, viloyat, shirkat, noib, tuman kabi; b) yasovchi qo‘shimcha yordamida yangi so‘z yasash: uyali (telefon), omonatchi, pudratchi, bojxona, auditchi (auditor), dizaynchi (dizayner) va boshqa; d) shevaga xos so‘zni faollashtirish: mengzamoq (Xorazm) «o‘xshatmoq», «tenglashtirmoq», «qiyoslamoq» ma’nosida. 2. O‘zbek tili lug‘at tarkibi tashqi manba asosida ham boyib bormoqda. Dunyoda ichki imkoniyati asosidagina rivojlanadigan til yo‘q. Faqat ma’lum zarurat tufayli yangi tushunchani tilimizning ichki imkoniyati asosida ifodalab bo‘lmagandagina tashqi manbaga murojaat qilish foydali. Mahmud Koshg‘ariy, Alisher Navoiy ham shunga da’vat qilgan. Keyingi davrda tilimizga Yevropa tillaridan bir qancha so‘z yangi tushuncha bilan birgalikda kirib keldi. Masalan: monitoring, diler, skaner kabi. Buning hammasi o‘zbek tili leksik imkoniyatini kengaytirib, boyitmoqda.

«O‘zbek tilining eskirgan so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati» –o‘zbek adabiy tilining me’yoriy lug‘atidan biri. Lug‘at X.Norxo‘jayeva tomonidan tuzilib, 2006- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida ko‘p nusxada chop etilgan.

Lug‘atda so‘zlar quyidagicha tavsiflangan:

I. Har bir so‘zning ma’nosi qisqa va aniq ifoda etilgan.

II. Lug‘atda so‘zlarning, asosan, hozirgi o‘zbek adabiy tilida iste’moldan qolgan, eskirgan ma’nolari berilgan.

III. So‘zlarning ma’nolari bir-biridan arab raqamlari bilan ajratilgan, har bir ma’noga taaluqli ma’no nozikliklari esa shu ma’no ichida bir tik chiziqdan keyin berilgan. Masalan:

DODXOH (f-t) 1 Adolat talab etuvchi, adolat istovchi. 2 Buxoro xonligida adolat istovchilardan amir nomiga ariza qabul qiluvchi lavozimli kishi. 3 Farg‘ona vodiysi va Toshkentda mingboshi va boshqa ba’zi amaldorlarni ulug‘lash uchun ishlatiladigan so‘z.

IV. Bosh so‘zlarning mustaqil ko‘chma ma’nolari arab raqamlari bilan ajratilgan va ko‘chma belgisi bilan ta’minlangan.

V. Lug‘atda ayrim so‘zlarning leksik ma’no kasb etgan grammatik shakllari (lek, ila, limu, badaliga kabi) ham berilgan turli leksikografik usullar bilan izohlangan.

Masalan:

MURABBA (a, murabba, III sh.brl. murabbai). Tomonlari teng to‘g‘ri to‘rtburchak, kvadrat, chorsi.

VI. Ayrim so‘zlarning boshqa so‘zlarga birikib qoshma so‘z yasash xususiyati ham alohida- alohida izohlab berilgan.

VII. Lug‘atda atash vazifali so‘zlarning, ayniqsa, ot, sifat va fe’llarning ma’nolarini ochishda tavsifiy izoh usullaridan keng foydalanilgan. Bu xildagi so‘z ma’nosi uning asosiy belgilari (mas., tashqi ko‘rinishi, tuzilishi, qollanishi, vazifasi, ta’siri, xarakteri yuzaga kelish yo‘li, sababi va sh.k.) orqali ochib beriladi.

Masalan:

ABAD (a) Oxiri, poyoni yo‘q kelajak zamon, mangulik.

ABAJUR (r

VIII. Ko‘makchilar, bog‘lovchilar, yuklamalar, undoshlar, taqlidiy, tasviriy va modal so‘zlarni izohlashda tushuntirma izoh usulidan foydalanilgan.

Bunda mazkur so‘zlarning ma’nosi, vazifasi tushuntirilgan.

Masalan:

ORIY (f-t) Shundoq, rost, albatta.

IX. Ba’zi yasama so‘z ma’nolarini ochishda grammatik izoh usullaridan foydalanilgan. Bunda so‘zning ma’nosi shu so‘z havola qilingan so‘zning izohidan anglashiladi.

XI. Lug‘atda ma’nodoshlarning betaraf va faollari izohlangan, qolganlari esa ularga havola qilingan. Masalan:

JARROH (a) Xirurg.

XII. Ayrim hollarda, izohdan keyin, so‘z ma’nosini to‘laroq ochish, izohni to‘ldirish maqsadida izohlanuvchi so‘zning antonimidan ham foydalanilgan bo‘lishi kerak.

Masalan:

ZEHNIYAT (a)…

ZINDON (f-t)…

DAFTARNAVIS (grek +f-t)…

XIII. Ma’nodoshlar boshqa turdagi izohdan keyin ham ishlatilgan. Bunda ular izohni to‘ldirish, ko‘p ma’noli so‘zlar ma’nolarini bir- biridan yaqqolroq faqlash uchun xizmat qiladi.

Masalan:

VALLOMAT Valine’mat. 1.Oqsoqol, boshliq, amaldor. 2. Sarboz, yigit. 3. Oz mehnati singmagan narsalarga, birovnikiga saxiylik, xo‘jayinlik qilaveradigan odam; errayim.

Lug‘at izohli lugatning bir ko‘rinishi.

 

«O‘zbek tilining izohli lug‘ati»– o‘zbek tilida istemolda bo‘lgan o‘z va o‘zlashma so‘zlarning ma’nosini umumiy tarzda izohlaydigan lug‘at turi. Hozirga qadar ikki marta o‘zbek tilida izohli lug‘at yaratilgan: 1. 1981-yil Moskvada nashr qlingan. 2 jildli. Unda 60 ming so‘z va birikma izohlangan. 2. 2006-2008 yil nasr etilgan. 5 jildli. 80 mingdan ortiq so‘z va so‘z birikmasi izohlangan.

«O‘zbek tilining ma’nodosh so‘zlar o‘quv lug‘ati»–maktabo‘quvchilari uchun mo‘ljallangan. Lug‘at O.Shukurov va B.Boymatovalar tomonidan tuzilib, 2007-yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan, unda sinonimik qatordagi bosh so‘z hamda o‘zlashma so‘zlar aniqlangan.

                   Lug‘atda bosh so‘z qoraytirib berilgan, lekin ular sinonimik qatorning turli o‘rinlaridan joy olgan.

«O‘zbek tilining o‘quv toponimik lug‘ati» joy nomlari bo‘yicha tuzilgan va o‘qish-o‘rganish jarayoni uchun ko‘proq foydali lug‘at sanaladi. O‘quv toponimik lug‘at respublika, viloyat, shahar, tuman, vodiy yo voha, qishloq yo bir necha qishloqlar guruhi bo‘yicha tuzilishi mumkin. Respublika yoki voha, bir necha viloyatlar toponimlarining izohli lug‘atini tuzish muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Bu lug‘at namunasi T.Nafasov va V.Nafasovalar tomonidan tuzilib, 2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan, 1500 dan ortiq so‘zni o‘z ichiga oladi.

O‘quv toponimik lug‘ati uchun, eng avvalo, joy nomlari so‘zligi tuzilgan. Eng muhim oykonim, gidronim, oronim tanlangan. Har bir toponimning hozirgi davrda qanday jo‘g‘rofiy obyektning nomi ekanligi aniqlangan. Nomning sarhadlari belgilangan. Yangiqishloq, Yangiobod, Jartepa, Kattaqishloq, O‘rtaqo‘rg‘on, Uchtepa, Oqtepa, Qoratepa kabi nomlar har bir viloyatda, tumanda bo‘lishi tabiiy. Lug‘atda bu tur va ko‘p uchraydigan nomlarning tarqalish hududi (viloyat, tuman)ni ko‘rsatish shart qilib qo‘yilmagan, lekin qanday obyektning nomi ekanligini zikrlash lozim topilgan: Qiziltepa qishloq; Amudaryo daryo, tuman; Oyqor tog‘.

O‘quv toponimik lug‘ati ilmiy, amaliy, ma’naviy, tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan narsa nomining izohini jamlagan. Til umumxalq leksikasining izohli, ma’nodoshlik, shakldoshlik, zidma’nolilik, birikuvchanlik va boshqa tur lug‘atlarda so‘zning hozirgi davrdagi ma’nolari, nutqda qo‘llanilishi bilan bog‘liq lisoniy-nutqiy holatlar, ma’noviy xususiyatlar bayon qilinadi. Toponimik izohda esa nima uchun shu obyekt shu nom bilan atalgan degan savolga javob berilishi lozim. Bu savolga yaqinda yo yaqin o‘tmishda yuzaga kelgan toponimlar misolida aniqroq, ma’qulroq, tushunarliroq, ishonchliroq javob berish, topish mumkin: Yangiqishloq, Yangiobod, Yangiariq, Yangibozor nomlaridagi yangi so‘zining ma’nosi yangi ko‘ylak, yangi ro‘mol kabi birikmalar tarkibidagi yangi so‘zi ma’nosi bilan teng emas. Yangiqishloq, Yangiobod, Yangiariq nomlari XX asrning 50–60-yillarida yuzaga kelgan. Yangibozor nomi o‘tgan asrning oxirida yaraldi. Bu nomlarda yangi so‘zining ma’nosi yo‘qolgan, undan keyin yaralgan qishloq, ariq, bozorlar boshqa nomlar bilan atalganligi ma’lum. Yoki Navkat, Novqat, Denov, Shahrinav, Yangikent nomlari bundan bir necha yuz yillar oldin paydo bo‘lgan. Bu nomlarda yangi, nav (tojikcha, yangi) so‘zlarining ma’nosi nisbiy, yaralgan vaqtda “yangi” ma’nosida bo‘lgan, hozir bu ma’no yo‘qolgan, lekin nom tarkibida bu so‘zlar qotib qolgan.

 

 

«O‘zbek tilining o‘zlashma so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati»Y.Hamrayeva tomonidan tuzilib, 2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan.Lug‘atning maqsadi o‘quvchilarning savodxonlik darajasi va so‘z boyligini oshirishga, tafakkurini kengaytirishga, til madaniyatini shakllantirishga va to‘g‘ri talaffuz me’yorlarini mustahkamlashga, shuningdek o‘quvchilarga tilimizga turli tillardan kirib kelgan muayyan so‘zlar hamda atamalar haqida genetik ma’lumot berishga yo‘naltirilgan.

  Lug‘at so‘zligi tilimizga rus va boshqa chet tillari orqali kirib kelgan qadimgi yunon va lotin tillari elementlaridan tashkil topgan va hozirgi kunda jahondagi ko‘plab xalqlarning tillari uchun umumiy bo‘lgan respublika, konstitutsiya, prezident, demokratiya kabi siyosiy atamalarni, shuningdek kimyo, sanoat, sport, falsafa, fizika, geografiya, etnografiya kabi turli ilmiy hamda ijtimoiy-iqtisodiy sohalarga oid so‘zlar va atamalarni, jahondagi ko‘plab mamlakatlarning pul birliklari nomlarini o‘z ichiga oladi. Shuning uchun «O‘zlashma so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati»dan nafaqat til o‘rgatish darslarida, balki maktab, litsey va kollejlarning sinfxonalarida har qanday fan bo‘yicha olib borilayotgan mashg‘ulotlarda foydalanish mumkin.

Respublikamiz mustaqillikka erishgach, so‘nggi o‘n-o‘n besh yil ichida uning xalqaro aloqalari yanada kuchaydi, mamlakatimizda iqtisod va siyosat, texnika va sanoat, sport va madaniyat sohalarida tub o‘zgarishlar yuz berdi. Taraqqiyot sari qilingan ildam odimlar natijasida, tilimiz ko‘plab yangi tushunchalarni atovchi so‘zlar bilan yanada boyidi. So‘nggi yillar ichida lug‘atimizga jadal kirib kelgan kompyuter, fayl, sayt, biznes, barter, market, marketing, monitoring, shuningdek avvaldan mavjud bo‘lgan va mustaqillikdan keyin yangicha ma’no kasb etgan vazir, tadbirkor, mahkama, devonxona kabi so‘zlar ham mazkur lug‘atda o‘z o‘rnini topdi.

Lug‘atni tuzishda «O‘ZBEK TILINING IZOHLI LUG‘ATI» hamda «SLOVAR INOSTRANNIX SLOV» kitoblaridan foydalanilgan.

Lug‘at maqolalari quyidagicha tuzilgan: har bir maqolaning bosh so‘zlari lug‘atda alifbo tartibida joylashtirilgan. Bosh so‘z va uning muayyan xususiyatiga doir barcha ma’lumotlar va belgilar, unga berilgan izohlar lug‘at maqolasini tashkil etadi. Bosh so‘z katta harflar bilan berilgan, undan so‘ng katta qavs ichida so‘zning genetikasi, ya’ni qaysi tilga mansub ekanligi haqida, keyin esa mazkur so‘z yoki atamaning qaysi sohaga oidligi to‘g‘risida ma’lumot berilgan. Agar so‘z tilimizga o‘zlashtirish jarayonida turli fonetik o‘zgarishlarga uchrab, uning o‘zbek tilidagi hozirgi ko‘rinishi o‘zining asl shaklidan uzoqlashib ketgan bo‘lsa, katta qavs ichida etimologik ma’lumotning yonida so‘zning asl ko‘rinishi ham ko‘rsatilgan. Masalan:

VAJ [a vajh] …    

yoki

ASTOYDIL [f-t az tahi dil]…

Bir tildan o‘zlashgan omonimlar, ya’ni shakldosh so‘zlar hamda turli tillardan o‘zlashib omonimik munosabat hosil qilgan so‘zlar alohida-alohida maqolalarda bosh so‘z sifatida berilgan va bir-biridan farqlanishi uchun rim raqamlari bilan belgilangan. Masalan:

GAZ I [f-t] esk. Ilgari amalda bo‘lgan, 0,71metrga teng uzunlik o‘lchovi; arshin.

GAZ II [goll] Zarralari o‘zaro kuchsiz bog‘langan, shu sababli o‘zi ishg‘ol qilgan bo‘shliqni bir tekis to‘ldirib turadigan yengil modda; yonilg‘i.

Tilimizda o‘zlashmalar mustaqil so‘zlar doirasidagina emas, yordamchilar, undov, taqlid va boshqa so‘zlarlar orasida ham uchraydi. Qo‘llanmaning maqsadi o‘zlashma so‘z haqida batafsil ma’lumot berishga yo‘naltirilganligi bois unga barcha turkumlarga oid so‘zlar kiritilgan.

O‘zlashmalarning aksariyati tilimizga rus tili orqali kirib kelganligi sababli, ularning talaffuzi ham ko‘p hollarda rus tilidagi talaffuzidan farq qilmaydi va bu hozirgi o‘zbek adabiy tili uchun me’yor hisoblanadi. Shuning uchun Lug‘atda so‘zlarning transkripsiyasi, ya’ni talaffuziga doir maxsus ko‘rsatmalar keltirilmagan. Biroq o‘zbek tilida urg‘u turg‘un, u, asosan, so‘zlarning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi, hind-yevropa oilasiga mansub tillarning aksariyatida esa urg‘u erkin bo‘lgani uchun, so‘zning har qanday bo‘g‘iniga tusha oladi. Shuningdek, hindcha, yaponcha, portugalcha va ayrim arabcha so‘zlarda ham urg‘u so‘zning birinchi yoki ikkinchi bo‘g‘iniga tushishi mumkin. Shu bois so‘zlarning oxirgi bo‘g‘iniga tushmagan hollarda urg‘u yozuvda ko‘rsatildi.

Alohida maqolalarda bosh so‘z vazifasida kelgan, shaklan o‘xshash, talaffuzda farqlanuvchi so‘zlar (omograflar)ning esa har ikkala shaklida ham urg‘u belgisi qo‘yilgan. Masalan:

AKADÉMIK [r] …

AKADEMÍK [r akademicheskiy] …

Ma’nodosh (sinonim) so‘zlarning har biri mustaqil ravishda alifbo tartibida o‘z o‘rnida berilib, izohlangan. Ayrim hollarda so‘z izohi o‘rnida ayn. belgisi bilan uning faol sinonimi keltirilgan:

RIYOZIYOT [a] esk. ayn. Matematika.

Lug‘atda so‘zlarning asosan hozirgi o‘zbek adabiy tilida keng qo‘llanadigan ma’nolari qisqa izoh bilan bayon etilgan. Polisemantik (ko‘pma’noli) so‘zlarning har bir mustaqil ma’nosi tartib bilan alohida-alohida izohlangan va bir-biridan farq qilishi uchun arab raqamlari bilan ajratilgan. Ko‘chma ma’noda qo‘llanadigan so‘z oldidan ko‘ch. belgisi qo‘yilgan. Agar shakldosh so‘zlar yoki ko‘pma’noli so‘zning alohida ma’nolari turli turkumlarga oid bo‘lsa, u holda izohlanayotgan so‘zning etimologiyasidan keyin grammatik va uslubiy ma’lumotlar ham berilgan. Masalan:

TAAJJUB [a] 1 sft. Kishini hayratda qoldiradigan, ajablanarli, g‘alati.

  2 ot Ajablanish, hayronlik.      3 kirish.s. Ajab, qiziq.

O‘zbek tilida boshqa so‘z bilan turg‘un birikma shaklida qo‘llanadigan o‘zlashmalar tik to‘g‘ri chiziqdan keyin birikma shaklida qora harflar bilan berilib, izohlangan. Bunda izoh bosh so‘zga emas, ana shu birikmaga tegishli bo‘ladi. Masalan:

IJROIYA [a] | Ijroiya qo‘mita – xalq deputatlarining hokimiyat organlari qarorlarini bajaruvchi, amalga oshiruvchi organi.

yoki

XAYRIYA [a] | Xayriya jamiyati - moddiy yordam uyushtiruvchi jamiyat.

O‘z tilida so‘z yasash qonun-qoidalari asosida hosil qilingan turli yasama so‘slar bizning tilimizga tayyor holda kirib kelganligi sababli, o‘zbek tilida ular tub so‘zlar hisoblanadi. Shuning uchun lug‘atda bunday so‘zshakllarning har biri alohida izohlangan:

DIFFERENSIAL I [lot] ot 1 mat. Erkin o‘zgaruvchan miqdorning cheksiz kichik ixtiyoriy ortmasi…

DIFFERENSIÁTSIYA [lot] Bir-biridan farqlanish, ajralish.

Lug‘at hajman kichik, ixcham va foydalanishda qulay bo‘lishi uchun, unga turli iboralar, maqol hamda matallardan misollar va sitatalar kiritilmagan. Muntazam takrorlanuvchi so‘zlar esa qisqartma shaklida berilgan, ushbi qisqartmalar va boshqa belgilar to‘g‘risida lug‘atning KIRISH qismidan batafsil ma’lumot olish mumkin.

O‘zbek tilshunosligida hozirga qadar M.Sodiqova, U.Usmonovalarning «O‘zbek tilining orfoepik lug‘ati» 1977- yilda va O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti tomonidan «O‘zbek adabiy talaffuz lug‘ati» 1984- yilda nashr qilingan. Birinchi lug‘atda o‘zbek tilida faol qo‘llanadigan 8000 ga yaqin so‘z, ikkinchisida esa 20 000 dan ortiq so‘z va so‘z shaklining adabiy-me’yoriy talaffuzi belgilab berilgan, ba’zi so‘z va grammatik shaklning talaffuzidagi noto‘g‘ri ko‘rinishi inkor qilinib, uning to‘g‘ri aytilishi ko‘rsatilgan.

«O‘zbek tilining so‘z tarkibi o‘quv lug‘ati» – maktab o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan. Lug‘at B.Mengliyev va B.Bahriddinovalar tomonidan tuzilib, 2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan, 5223 so‘zning tarkibiy qismlari ajratib tahlil qilingan.

«O‘zbek tilining so‘z yasalishi o‘quv lug‘ati» – maxsus, o‘ziga xos lug‘at turi hisoblanadi, B.Mengliyev, B.Bahriddinova va O‘.Xoliyorovlar tomonidan yaratilib, 2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida ko‘p nusxada chop etilgan. Lug‘at yasama so‘zning qanday va nima vositasida yuzaga kelganligini bilishga yordam beradi. Mas., amal so‘zidan beshta yangi so‘z va bu yangi so‘zdan yana beshta boshqa yangi so‘z hosil bo‘lganini ko‘rishimiz mumkin:

 

amal ®

amal-dor ® amaldor-lik

amal-iy ®

amaliy-ot

g‘ayri-amaliy

amal-la

amal-parast ® amalparast-lik

be-amal ® beamal-lik

 

Yangi so‘z hosil bo‘lishiga tayanch, asos vazifasini o‘tovchi so‘z yasovchi asos hisoblanadi. Yuqoridagi amal so‘zi o‘zidan kelib chiqqan beshta so‘z uchun yasovchi asos. O‘z navbatida bu so‘zlar keyingi yasalish uchun yasovchi asos vazifasini o‘taydi. Yasovchi asosdan yuzaga kelgan so‘z esa yasama so‘z. Amal so‘zidan hosil bo‘lgan beshta so‘z va keyingi yasalishbunga misol.

Yasama so‘zni vujudga keltiruvchi turli vosita mavjud. Ular qo‘shimcha yoki so‘z ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Bunday vosita lug‘atda qoraytirilgan (jirniy) shaklda berilgan.

Yasovchi asos va yasama so‘z yig‘indisi yasalish uyasini tashkil qiladi. Lug‘atda har bir so‘zdan yasalgan yasalish uyasi alohida ajratib berilgan.

O‘quv lug‘ati yana quyidagi belgilari bilan xarakterlanadi:

1) fe’l an’anaviy lug‘atlardagidek harakat nomi shaklida emas, balki buyruq (o‘zak) shaklida berilgan:

lov ® lov-illa, moyil ® moyil-lan, ayni ® ayni-makabi;

2) so‘z yasovchi qo‘shimchadan oldin kelgan lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalar ajratilib, qoraytirilmagan ko‘rinishda berilgan:

 

maqta ®

maqta-n-ar-li

maqta-n-choq

maqta-r-li

 

bela ® bela-n-chak kabi;

3) omonim so‘zlar rim raqami bilan belgilab berilgan va ma’nosi izohlab ketilgan:

bandI (mashg‘ul) ®band-lik (mashg‘ullik)

 

band II (dasta) ®

band-li

band-lik (dastalik/soplik);

 

4) lug‘atda, asosan, affiksatsiya usuli bilan yasalishlar keltirilgan;

5) tovush o‘zgarishi hodisasining asli “O‘zbek tilining so‘z tarkibi o‘quv lug‘ati”da berilgani uchun ko‘rsatilmagan:

bo‘ya ® bo‘yo-q, ot (ism) ® at-a ® ato-q ® atoq-likabi.

Lug‘atda 3257 ta tub so‘z (so‘z yasalish uyasi) berilgan, ulardan 9443 ta yasama so‘z hosil bo‘lishi ko‘rsatilgan. Demak, bu lug‘atda o‘rtacha 1 ta so‘zdan 3 ta so‘z yasalganini ko‘rish mumkin. Albatta, lug‘at o‘zbek tilidagi hamma so‘zlarni qamrab olmagan. Faqat eng faollari – maktab o‘quvchilari uchun zarur bo‘lgan so‘zlargina lug‘atda o‘z aksini topgan.

 

«O‘zbek tilining so‘zlar darajalanishi o‘quv lug‘ati» – maktab o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan. Lug‘at Sh.Bobojonov va I.Islomov tomonidan tuzilib, 2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan, so‘zning darajalanish qatori tuzilib, ma’nolari izohlangan. Misol:

  1. Jamol-chehra-yuz-bet-aft-turq-bashara (ijobiy bo‘yoqning kamayib, salbiy bo‘yoqning ortib borishiga ko‘ra).
  2. darcha-eshik-darvoza (atalmish hajmining oshib borishiga ko‘ra).

«O‘zbek tilining talaffuzdosh so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati»T.Nafasov va V.Nafasovalar tomonidan yaratilgan, 2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida ko‘p nusxada chop etilgan. Lug‘atda talaffuzdosh so‘zlarning quyidagi ko‘rininshlari farqlanadi:        

1. So‘z oxiridagi yasovchi qo‘shimchada: borlik-borliq, bo‘shlik-bo‘shliq, otalik-otaliq, jazlik-jazliq, yo‘qlik-yo‘qliq.

2. So‘z o‘rtasidagi unli tovushlarda: gulkor-gilkor, ravon-rovon, oxir-oxur, devon-divan, jayron-jiyron, may-moy.

3. So‘z o‘rtasidagi undosh tovushlarda: abzal-afzal,

4. So‘z oxiridagi unli tovushlarda: tanga-tango, banda-bandi, daha-daho, jodi-jodu, mavzu-mavze, murabba-murabbo.

5. So‘z o‘zagi oxiridagi undosh tovushda: adip-adib, bop-bob, burch-burj, buyuk-buyuq.

6. So‘z boshidagi unli tovushlarda: abro‘-obro‘, ariq-oriq, axir-oxir, ukki-ikki.

7. So‘z boshidagi undosh tovushlarda: paqir-faqir;

8. So‘z o‘rtasidagi unlining cho‘ziq-qisqa aytilishida: sher-she’r, davo-da’vo.

9.So‘z o‘rtasida bir undoshning bor-yo‘qligida: bo‘yincha-bo‘yicha, ziyrak-zirak.

10. So‘z oxirida undoshning tushib qolishida: go‘sh-go‘sht, bolali-bolalik, uyli-uylik, sus-sust.

11.So‘z o‘rtasida bir unlining bor-yo‘qligida: davur-davr, asir-asr, ahil-ahl, qasir-qasr, ilik-ilk.

12. So‘z oxirida bir-biriga yaqin uyadoshli so‘zlarda: qarz-qars, darz-dars; dakki-daqqi, ko‘klik-ko‘hlik.

Lug‘at 1500 dan ortiq so‘zni qamrab olgan va har bir so‘zga izoh berilgan.

 

«O‘zbek tilining toponimik lug‘ati» – joy nomlari va ularning kelib chiqish tarixini tavsiflovchi lug‘at turi. O‘zbek tilida lug‘atning yorqin namunasi sifatida dastlab T.Nafasovning „Janubiy O‘zbekiston toponimlarining izohli lug‘ati“ 1988-yil nashr etilgan.

Lug‘at Janubiy O‘zbekiston aholi joylari (shahar, qishloq, mahalla, guzar, ko‘cha), suvliklari (daryo, suv ombori, jilg‘a, ko‘l, ariq, hovuz), yer yuzalari (tog‘, cho‘qqi, tepa, qir, dara, soy, dasht, turli balandlik va joy) nomlari kabi 5 mingdan oqtiq toponimlarni o‘z ichiga olgan. O‘z va o‘zga tillardan kirgan toponimlarning ma’no va morfologik tuzilishini aniqlashda ular turli joylardagi turkiy va boshqa tillardagi toponimlar bilan taqqoslangan.

Luga’t filologiya, tarix, geografiya fakulteti talabalari va o‘qituvchilariga, umuman, O‘zbekiston tarixi bilan qiziquvchilarga mo‘ljallangan.

«O‘zbek tilining zid ma’noli so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati» maktab o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan. Lug‘at U.To‘rayeva va D.Shodmonova tomonidan tuzilib, 2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan, 1300 ga yaqin antonimik juftlikni qamrab oladi. Tuzuvchilar zid ma’noli so‘zlarni strukturasiga ko‘ra quyidagicha tasniflashgan:

1)    har xil o‘zakli zid ma’nolilar: katta-kichik, kirmoq-chiqmoq, muhabbat-nafrat;

2)    bir xil o‘zakli zid ma’nolilar: madaniyatli-madaniyatsiz, aqlli-aqlsiz, ongli-ongsiz;

Lug‘atda zid ma’noli so‘zlar juftlashtirib berilgan:

aniq-noaniq

axloqli-axloqsiz

bahorgi-kuzgi

kabi. Bunda bir so‘zga bir ma’nodoshlik qatoridagi barcha so‘z zidlanishi mumkin:

  abjir – lavang, landavur, lapashang, noshud, og‘zidagi oshini oldiradigan, uquvsiz, sustkash, tepsa-tebranmas, epashang.

  Agar so‘z ko‘p ma’noli, har bir ma’nosi bilan boshqa-boshqa so‘zga zidlansa, zidlari nuqtali vergul bilan ajratilgan:

  ajraldi – qo‘shildi; yarashdi kabi.

Tinish belgisi – yozmanutqni to‘g‘ri, ifodali, mantiqli bayon qilishda, uni ixchamlashtirishda, yozma nutq qismlarining o‘zaro mazmun munosabatlarini ko‘rsatuvchi muhim yozuv vositasi. Ular quyidagilar: nuqta (.), so‘roq belgisi (?), undov belgisi (!), vergul (,), nuqtali vergul (;), ikki nuqta (:), ko‘p nuqta (…), tire (–), qavs ( () ), qo‘shtirnoq (“”).

Nuqtaning ishlatilishi. Nuqta quyidagi o‘rinda qo‘yiladi:1) tinch ohang bilan aytilgan darak, buyruq va undov (his-hayajon) gapdan keyin: Oltin kuz fasli kirib keldi. Darslarni o‘z vaqtida tayyorlab yurgin. Koshki, uning kuchi yetsa.2) birinchi qismida nuqta, ko‘p nuqta, undov yoki so‘roq belgisi bo‘lgan ko‘chirma gap o‘rtasida kelgan muallif gapidan keyin:“Men hozir jo‘nayman, – dedi u. – Siz esa yarim soatlardan keyin yo‘lga chiqing”.3) qisqartirilgan ism va familiyaning birinchi harfi yoki qismidan keyin: M.Ism. (Mirzakalon Ismoiliy).4) sanash yoki ayrim fikrning qismini ifodalagan va oy, kun, yilni bir-biridan ajratish uchun qo‘llangan raqam yoki harfdan keyin: 27.09.2002 kabi.Qavsga olingan manbadan oldingi gap oxiridagi tinish belgisi o‘z o‘rnida saqlanadi va qavsdan keyin hech qanday tinish belgisi qo‘yilmaydi: Ketdi.(A.Qah.) Shuningdek, sarlavhadan keyin (darak gap bo‘lsa) nuqta qo‘yilmaydi. Lekin sarlavha birdan ortiq mustaqil sodda gapdan tuzilgan bo‘lsa, oldingilaridan keyin nuqta qo‘yilib, oxirgisidan keyin qo‘yilmaydi: Gap. Sodda gap

So‘roq belgisining ishlatilishi. So‘roq belgisi quyidagi holda ishlatiladi: 1) so‘roq gapdan keyin: Ishga tayyormisiz? 2) so‘roq gap birdan ortiq bo‘lishi mumkin. Bunda: a) so‘roq gap mustaqil bo‘lsa, har biridan so‘ng so‘roq belgisi qo‘yiladi: Qishloq qanday? Og‘aynilar yaxshi yurishibdimi?b) agar so‘roq gap mazmunan umumiy bir fikrni ifodalasa, va qo‘shma gap tarzida bo‘lsa, eng so‘nggi so‘roq gapdan keyin qo‘yiladi: – Kim kelyapti: Savrimi, Rahbarmi, yo akangning bolalarini yetaklab kelyapsanmi?3) gap darak gap, undagi birorso‘z yoki ibora noaniq bo‘lsa va gumon ifodalansa, undan keyin so‘roq belgisi qo‘yiladi: Bu ishning hammasini yarim soat (?) ichida bajarar ekanmiz.Ba’zan qo‘shma gap tarkibidagi sodda gapning oldingisi so‘roq, qolgani esa uning izohi sifatida kelishi mumkin, bunday holda ular orasiga vergul yoki tire qo‘yilishi mumkin, lekin qo‘shma gapning qismi vergul yoki tire bilan ajratilishi shart bo‘lganligi tufayli so‘roq belgisi qo‘yilmaydi: U ertaga keladimi, kelmaydimi, bu men uchun qorong‘i.

Undov belgisining ishlatilishi. Undov belgisi quyidagi holda ishlatiladi: 1)his-hayajon ifodalagan gapdan keyin: Yoshligimizda naqadar baxtiyor edik! 2) buyurish, tilak, orzu ma’nosini ifodalagan gapdan keyin: Hoziroq bularni ko‘zimdan yo‘qot! Qani endi qush kabi osmonda parvoz qilsa! 3) gap boshida kelib, kuchli his-hayajon ifodalagan undalma, undov hamda ha va yo‘q so‘zidan keyin: Yo‘q! Rustam bunday qabihlikka bormaydi hech qachon! Azizlar! Sizni mustaqillik bayrami bilan tabriklayman!Bunda undovdan oldingi so‘z mustaqil gap sifatida qaraladi.

Ko‘p nuqtaning ishlatilishi. Ko‘p nuqta quyidagi o‘rinda qo‘yiladi: 1) fikr tugallanmaganda: Agar hozir gapingizni to‘xtatmasangiz...2) so‘zlovchining o‘ylashi, mulohaza qilishini ko‘rsatadi: Bugun... bugun oldingizga o‘tsam bo‘ladimi? 3) ba’zan kimningdir savoliga javob bermay, indamay turganini ko‘rsatish uchun: – Mendan rozimassiz, bilaman, kechirmaysiz...4) biror so‘z yoki gapning tushirilganini ko‘rsatish uchun: Bugun yettinchi bo‘limga kelib, ... fig‘oni oshdi.

Ko‘p nuqta, undov va so‘roq belgisining birga kelishi.Gap mazmuni mazkur tinish belgisining birga qo‘llanishini taqozo qiladi. Bunda: 1) so‘roq mazmunidan his-hayajon kuchliroq bo‘lgan gapdan keyin avval undov, keyin so‘roq belgisi birikkan holda (!?) qo‘yiladi: Go‘zallik olamni qutqarishiga kim ishonmaydi!?2) kuchli his-hayajon bilan berilgan savolni ifodalaydigan so‘roq gapdan so‘ng avval so‘roq, keyin undov belgisi birikkan holda qo‘yiladi: – A?! – Xonkeldiyeva turgan yerida surat bo‘lib qoldi. – Direktorimiz-a?! 3) kuchli his-hayajon ifodalagan va mazmunan tugallanmagan gapdan keyin avval undov, keyin ko‘p nuqta birikkan holda (!...) qo‘llanadi: – Nafisa!.. Nafisaoy!...4) mazmunan tugallanmagan so‘roq gapdan so‘ng avval so‘roq, keyin ko‘p nuqta birikkan holda (?...) ishlatiladi: – Nima dedingiz? Bularning hammasi men uchun?...

Vergulning ishlatilishi. Vergul quyidagi o‘rinda qo‘yiladi: 1)uyushiq bo‘lak orasida: 2) bog‘lovchisiz birikkan uyushiq bo‘lak orasida: 1. Andijon, Namangan, Qo‘qon, Marg‘ilon – O‘zbekning chamani, bog‘-u bo‘stoni. 3) takrorlanuvchi bog‘lovchi bilan birikkan uyushiq bo‘lak orasida: U goh kulimsiraydi, goh chuqur o‘yga toladi. 4) zidlovchi bog‘lovchi yordamida birikkan uyushiq bo‘lak orasiga: Zamiraning baland, ammo mayin ovozi bor edi.5)undalmani gapdan ajratish uchun: Ertaga, azizim, toqqa jo‘naymiz; 6)kirish so‘zni va tuzilishiga ko‘ra murakkab bo‘lmagan kirish gapni ajratish uchun: a). Xullas, ertaga shu yerda yotiladigan bo‘ldi. b) Men sizga aytsam, odamning yomoni bo‘lmaydi; 7) ha va yo‘q so‘zini gap bo‘lagidan ajratish uchun: Ha, bu gapingiz to‘rg‘i. Yo‘q, ertaga kela olmayman;8) gapning ajratilgan bo‘lagini ajratib ko‘rsatish uchun: “Biz, 22-guruhda o‘quvchi qizlar, Xayriniso ham biz bilan yonma-yon turib o‘qishini istaymiz”;9) bog‘lovchisiz bog‘langan qo‘shma gapda: Eshik ochildi, ichkariga muzday havo yopirilib kirdi;10)va, ham, hamda, yoki (yolg‘iz kelgan holida) dan boshqa bog‘lovchi bilan bog‘langan qo‘shma gapda: hamma gapirdi, lekin u bir chekkada xomush o‘tirar edi;11) ergash va bosh gapni ajratish uchun: Hamma yig‘ilsa, majlis boshlanadi;12) muallif gapini ko‘chirma gapdan ajratish uchun: – Bugungi qilgan ezgu ishlarimiz, – dedi ota, – kelajak uchun mustahkam poydevor vazifasini bajaradi;

Nuqtali vergulning ishlatilishi. Nuqtali vergul quyidagi o‘rinda qo‘llanadi: 1) o‘z ichida vergul bo‘lgan va guruh-guruh qo‘llangan yoki yoyiq uyushiq bo‘lak orasida: Mehnat, ijod, odam sharafi; Dil yorug‘i, hayot quvonchi - Hammasining asli manbai Sen, Vatanim – tinchlik tayanchi. 2)         o‘z ichida verguli bo‘lgan, mazmunan ma’lum darajada mustaqillikka ega sodda gaplar orasida hamda har xil turdagi gapni o‘z ichiga olgan qo‘shma gapda: Daraxtlar, butalar shitirladi; kuzning salqin nafasi yuziga urildi; 3) qavsli harf yoki raqam bilan tartiblangan gapning oxirgisidan boshqasida: Qo‘shma gap uchga bo‘linadi: a) bog‘langan qo‘shma gap; b) bog‘lovchisiz qo‘shma gap; d) ergash gapli qo‘shma gap.

Ikki nuqtaning ishlatilishi. Ikki nuqta quyidagi holda ishlatiladi: 1) uyushiq bo‘lakdan oldin kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan so‘ng: Yig‘ilishda tajribali ishchilar: Salim aka, Abdukarim aka va Sobirjonlar so‘zga chiqishdi; Ba’zan umumlashtiruvchi so‘z yashirinishi mumkin, lekin ikki nuqta qo‘yilaveradi: Qilinishi kerak: traktorlar ta’mirdan chiqarilsin, ishchilarga yetarli sharoit yaratilsin.2) quyidagi ma’noni ifodalagan bog‘lovchisiz qo‘shma gapda: a) bir gap ikkinchi bir gapdan anglashilgan ish-harakatning sababini ko‘rsatsa: U ichkariga shoshib kirib ketdi: telefon anchadan beri jiringlayotgan ekan;b) bir gap ikkinchi bir gapdan anglashilgan ish-harakatning natijasini ko‘rsatsa: Shamol juda zo‘raydi: daraxtlarning ancha-munchasi sinib tushdi;d)        agar biror gap boshqa bir gapning mazmunini to‘ldirsa yoki izohlasa: Vazifangiz shu: bironta odam bu xonaga kirmasligi kerak.e) ko‘chirma gapdan oldin, muallif gapidan so‘ng: U baland ovozda so‘radi: - Kim bor?

Tirening ishlatilishi. Tire quyidagi o‘rinda qo‘llanadi: 1) ot, son, olmosh va harakat nomi bilan ifodalanib, kesim bilan bog‘lamasiz birikkan ega va kesim orasida: O‘zbekistonning poytaxti – Toshkent. Ikki o‘n besh – bir o‘ttiz. Bularni amalga oshiradigan – siz. O‘qish – hayotni uqish;2) uyushiq bo‘lakdan so‘ng kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan oldin: Akam, opam va singlim – barchasi meni kutib o‘tirishgan ekan;3) ajratilgan bo‘lak bilan izohlanmish orasida: Men – Valiyev To‘ychi, 1973- yilda Dehqonobodda tug‘ilganman;4) kirish gap bilan gap bo‘laklari orasida: Tunov kungi ovchi – uni o‘rmonda uchratib qoldim – menga qiziq bir voqeani so‘zlab berdi;5) muallif gapi bilan ko‘chirma gap orasida: – Bugun kelasizmi? – so‘radi qizi; 6) dialog tipidagi ko‘chirma gapda: –Keldimi? – Keldi;7) kutilmagan voqea-hodisani ifodalagan gapdan oldin: Kecha sizlarnikiga borgan edim – Asqarjon kelibdi!8) zid ma’noli bog‘lovchisiz qo‘shma gap orasida: Jismimiz yo‘qolur – o‘chmas nomimiz.

Qavsning ishlatilishi. Qavs quyidagi holda ishlatiladi: 1) ifodalanayotgan fikrga yoki uning biror bo‘lagiga qo‘shimcha izoh beruvchi so‘z yoki ibora qavsga olinadi: Karimjon (sinfimizning a’lochisi) oliy o‘quv yurtiga kiribdi; Qavsdan oldingi tinish belgisi (vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, tire) qavsdan keyin qo‘yiladi: Chavandoz bu gapni Ertoyevga aytishni ham, aytmaslikni ham bilmay (aytsa Ertoyev xafa bo‘ladi, aytmasa bir joydan chatog‘i chiqishi mumkin), boshi qotib ... turganda... Gulchehra mojarosi chiqsa bo‘ladimi?2) kiritma gap yoki dramatik asardagi remarka qavs bilan beriladi: a) Ukam (sen uni taniysan) bu yil maktabni bitirdi. b)Aziz Kamol(xayol og‘ushida).Vatanimizga qarshi ko‘tarilgan ruhiy va iqtisodiy hujum shu kunlarda cho‘qqisiga chiqdi;3) misol yoki ko‘chirmaning manbai: Eshik qars etib yopildi. (O.Yoq.);4) kirish so‘z yoki iboraga oid tinish belgi qavsning ichiga olinadi: To‘satdan uning xayoliga akasining bundan besh-olti oy oldin... yozgan xati (o‘shandan beri undan dom-darak yo‘q!) ... tushdi.

Qo‘shtirnoqning ishlatilishi. Qo‘shtirnoq quyidagi holda ishlatiladi: 1) ko‘chirma gapni ajratib ko‘rsatish uchun: “Ertaga kelaman “, - dedi;2)ko‘chma, shartli nom yoki taxallus ma’nosidagi ayrim so‘z va so‘z birikmasi ham qo‘shtirnoqqa olinishi mumkin: “Tog‘ asali” sotadigan yigit ... dovonning naryog‘iga o‘tib ketgan.Qo‘shtirnoqqa olinishi kerak bo‘lgan so‘zda turlovchi (kelishik) qo‘shimcha mavjud bo‘lsa, bu qo‘shimcha qo‘shtirnoqdan keyin qo‘yiladi: Buni ko‘rgan Aziz o‘zi haydab kelayotgan «GAZ 69”ning yurishini tezlatib, yo‘lga chiqdi-da, “Jiguli “ tomonga burildi.

1. “berdi”sini aytguncha urib o‘ldirmoq: -

2. “berdi”sini aytmoq: -

3. “do‘ppi ol” desa, kallasini olmoq: -

4. “do‘ppisini ol” desa, kalla olmoq: -

5. “do‘ppisini ol” desa, kallasini olmoq: -

6. “Og‘zing qani?” desa, qulog‘ini ko‘rsatmoq: -

7. abjag‘ini chiqarmoq : -

8. abjag‘ini chiqarmoq: -

9. achasini uch qo‘rg‘ondan ko‘rsatdi: do‘q qildi, qo‘rqitdi, adabini berdi

10. achasini uchqo‘rg‘ondan ko‘rsatmoq: -

11. achasining boshiga bolish bo‘lmoq: -

12. achchig‘i burnining uchida: bekorga, sal narsaga jahli qistayveradigan odam haqida

13. achchig‘i burnining ustida: bekorga, sal narsaga jahli qistayveradigan odam haqida

14. achchig‘ini keltirmoq : -

15. achchig‘ini keltirmoq: -

16. achinib kuyinmoq: -

17. adabini bermoq: qilmishiga yarasha jazoladi

18. adabini yemoq: -

19. adovat tuxumini sepmoq: -

20. adovat tuxumini sochmoq: -

21. adovat urug‘ini sepmoq: -

22. adovat urug‘ini sochmoq: ig‘vo tarqatmoq, gijgijlamoq, bir-biriga tezlamoq.

23. adovini bermoq: -

24. adovini yemoq: -

25. aftini yel yopmoq: -

26. ajal to‘nini bichmoq: -

27. ajal urug‘ini sepmoq: -

28. aksini topmoq: 1.silliq, yarqiroq sathda (tasviri) ko‘rinmoq 2.qaytmoq (mas., aks sado haqida); 3.ko‘rinmoq, namoyon bo‘lmoq (ichki his-tuyg‘u, kayfiyat va sh.k. haqida) 4.o‘z ifodasini topmoq

29. alamini chiqarmoq: -

30. alamini ichida saqlamoq: -

31. alamini ichiga yutmoq: -

32. alamini olmoq: -

33. alini etakindan chekmoq: -

34. alini ko‘rib, vali demoq: -

35. alini ko‘tarib: -

36. alining kekinin validan olmoq: -

37. aloqasini uzmoq: -

38. andishaning otini qo‘rqoq qo‘ymoq: -

39. aqli hushini yo‘qotmoq: -

40. aqlini mog‘or bosmoq: -

41. aqlini o‘g‘irlamoq: -

42. aqlini olmoq: -

43. aqlini tanidi: es-hushli bo‘ldi

44. aqlini tanimoq: -

45. aqlini yedi: miyasi ishlamay qoldi, fikrlash qobiliyatini yo‘qotdi

46. aqlini yel yemoq: -

47. aqlini yemoq: -

48. aqlini yig‘ib olmoq: -

49. aqlini yo‘qotmoq: -

50. aqlini zang bosmoq: -

51. aql-u hushini tanimoq: -

52. aql-u hushini yig‘ib olmoq: -

53. aql-u hushini yo‘qotdi: o‘z harakatlarini boshqara olmaydigan darajaga yetdi

54. aql-u hushini yo‘qotmoq: -

55. aravasini o‘z tortmoq: -

56. aravasini o‘zi tortmoq: -

57. aravasini tortmoq: -

58. arg‘amchini uzun tashlab qo‘ymoq: -

59. arining iniga cho‘p tiqmoq: -

60. arining inini qo‘zg‘amoq: -

61. arining uyasiga cho‘p tiqmoq: -

62. arining uyasiga tegmoq: -

63. arpasini xom o‘rdi: nima yomonlik qildi

64. arpasini xom o‘rmoq: -

65. arqonini ustiga tashlab qo‘ymoq: -

66. asabini buzmoq: -

67. asabini qo‘zg‘atmoq: -

68. astar-avrasini ag‘darmoq: -

69. astar-avrasini ochmoq: -

70. avra-astarini ag‘dardi, avra-astarini qoqdi, avra-astari so‘kildi, avra-astari qoqildi: barcha kirdikorlarini ochib tashladi

71. avra-astarini ag‘darmoq: -

72. avra-astarini qoqmoq: -

73. aybini yopmoq: -

74. azmoyishini olmoq: 1.sinash-bilish harakatida bo‘lmoq. 2.sir-sinoatini bilib olmoq.

75. azobini tortmoq: -

76. bag‘rini dog‘lamoq: -

77. bag‘rini ezmoq: -

78. bag‘rini kabob aylamoq: -

79. bag‘rini kabob etmoq: -

80. bag‘rini kabob etmoq: -

81. bag‘rini kabob qilmoq: -

82. bag‘rini ochmoq: -

83. bag‘rini qalqon qilmoq: -

84. bag‘rini qon qilmoq: -

85. bag‘rini teshmoq: -

86. bag‘rini tig‘lamoq: ruhiy yoki ma’naviy azob berib, ezib, yuragini dog‘lamoq, yaralamoq.

87. bag‘rini tilmoq: -

88. bag‘rini tuzlamoq: -

89. bag‘rini yirtmoq: -

90. bag‘rini yondirmoq: -

91. bag‘rini zaxga berib yotmoq: -

92. bahosini oshirib yubormoq: -

93. bahri dilini ochmoq: -

94. bahrini ochmoq: -

95. barmog‘ini bigiz qildi: niqtab ko‘rsatdi

96. barmog‘ini bigiz qilmoq: -

97. barmog‘ini tishladi: 1) hech narsa qilolmay, natijaga erisholmay qoldi 2)afsuslandi

98. barmog‘ini tishlamoq: -

99. baxt eshigini ochmoq: -

100. baxt qushini uchirib yubormoq: -

101. baxtini bog‘lamoq: baxtsiz qilmoq, baxtiga to‘siq bo‘lmoq.

102. baxtini qora qilmoq: -

103. beli sinib ketmoq: -

104. belini bog‘lamoq: -

105. belini bukmoq: -

106. belini egmoq: -

107. berdisini aytguncha urib o‘ldirmoq: gapirib bo‘lguncha kutmay (chidamay) biror narsa dedi

108. berdisini aytmoq: oxirini gapirdi

109. besh barmog‘ini og‘ziga tiqmoq: -

110. besh panjasini og‘izga tiqmoq: -

111. besh panjasini og‘ziga tiqmoq: -

112. besh qo‘lini og‘izga tiqmoq: -

113. besh qo‘lini og‘ziga tiqmoq: -

114. beshigini tebratmoq: -

115. betini ko‘rmaslik: -

116. betini ko‘rmaslik : -

117. betini qattiq qilmoq: -

118. betini qotirib: -

119. betini sidirib: -

120. betining ochiqligi: -

121. betining shuvut bo‘lishi: -

122. betining terisini sidirib: -

123. betning terisini sidirib: -

124. bilganini qilmoq: -

125. bir boshini ikkita qildi: oilali qildi

126. bir boshini ikkita qilmoq: -

127. bir so‘zini ikki qilmaslik: -

128. bir so‘zini ikkita qilmaslik: -

129. bir-birini ko‘rolmaslik: -

130. bir-birining go‘shtini yemoq: -

131. bir-birning go‘shtini yemoq: -

132. birini aka, birini uka demoq: -

133. birining do‘ppisini biriga kiygizmoq: -

134. birining do‘ppisini ikkinchisiga kiygizmoq: -

135. birining go‘shtini biri yemoq: -

136. birning go‘shtini biri yemoq: -

137. bitta boshini ikki qilmoq: -

138. bitta boshini ikkita qilmoq: -

139. bo‘yinga minib olmoq: -

140. bo‘yniga minib olmoq: -

141. bo‘ynini bukmoq: -

142. bo‘ynini qismoq: -

143. bo‘ynini xam qildi: itoatli bo‘ldi

144. bo‘ynini xam qilmoq: -

145. bo‘yoqchining nilimi?!: -

146. bo‘zchining mokiday: -

147. bo‘zchining mokisiday: -

148. bosar-tusarini bilmaslik: -

149. bosgan yerini quritmoq: borgan yerida hech narsa qoldirmay yuq qilmoq, yeb-ichib, talab bitirmoq.

150. boshini achitdi: me’yoriy fikrlash qobiliyatini yo‘qotdi

151. boshini aylantirmoq : -

152. boshini aylantirmoq: -

153. boshini band qilmoq: -

154. boshini bermoq: -

155. boshini bog‘lamoq: -

156. boshini bukdi: uyat-nomusdan bosh ko‘tarolmaydigan holatga tushirdi

157. boshini bukish: -

158. boshini bukmoq: -

159. boshini egmoq: -

160. boshini ham qilmoq: -

161. boshini ikkita qilmoq: -

162. boshini ko‘kka yetkazmoq: -

163. boshini ko‘kka yetqazmoq: -

164. boshini ko‘tardi: yotib qolgan xastalikdan keyin sog‘aya boshladi

165. boshini ko‘tarib yura olmaslik: -

166. boshini ko‘tarmoq: -

167. boshini ko‘tarolmasdan yurmoq: -

168. boshini og‘ritdi: 1) o‘yladi 2) miyasini charchatdi

169. boshini og‘ritmoq: -

170. boshini olib chiqib ketmoq: -

171. boshini olib ketdi: butunlay tashlab ketdi

172. boshini olmoq: -

173. boshini osmonga yetkazmoq: -

174. boshini qashigani: -

175. boshini qayerga urmoq: -

176. boshini qayerga urmoq: -

177. boshini qayoqqa urishini bilmadi: ilojini topa olmadi

178. boshini qotirmoq: -

179. boshini quyi egmoq: -

180. boshini silamoq: -

181. boshini suqmoq: -

182. boshini tiqmoq: -

183. boshini tutmoq: -

184. boshini ushlamoq: -

185. boshini xam qildi: uyat-nomusdan boshini ko‘tarolmaydigan holatga tushirdi

186. boshini xam qilish: -

187. boshini xam qilmoq: -

188. boshini yedi: yo‘q qildi, halok qildi

189. boshini yemoq: -

190. boshini yemoq: -

191. boshini yerga bukmoq: -

192. boshini yerga bukmoq : -

193. boshini yo‘qotib qo‘ymoq: -

194. boshining g‘ovlashi: -

195. bosh-ko‘zini aylantirmoq: -

196. boshlarini bir joyga qovushtirdi: 1) hamjihat bo‘lib birlashtirdi 2) oila qurdirdi

197. boshlarini bir joyga qovushtirmoq: -

198. boshlarini bir yerga birlashtirmoq: -

199. boshlarini biriktirmoq: -

200. boshlarini biriktirmoq : -

201. boshlarini qo‘shmoq: -

202. boshlarini qovushtirmoq : -

203. boshlarini qovushtirmoq: -

204. bunyodini keltirmoq: -

205. burdini ketkizmoq: -

206. burganing dumini ko‘rmoq: -

207. burganing ko‘zini ko‘rmoq: -

208. burnini bir qarich ko‘tarmoq: -

209. burnini ko‘tarmoq: -

210. burnini osmonga ko‘tarmoq : -

211. burnini osmonga ko‘tarmoq: -

212. burnini suqmoq: 1) kirmoq 2) aralashmoq

213. burnini tiqmoq: aralashmoq

214. burnini tishlamoq: -

215. burnini yerga ishqadi: qattiq jazoladi

216. burnini yerga ishqamoq: -

217. buzoqning haqi bor deb sigirning sutini ichmaslik: -

218. chakagini o‘chirmoq: -

219. chakagini ochmoq: -

220. changini chiqarmoq: -

221. chehrasini ochdi: 1)xafachiligining tarqaganini ko‘rsatdi

222. chehrasini ochmoq: -

223. chehrasini yoritmoq: -

224. chehrasining ochilib ketishi: -

225. chigilini yozdi: 1) xafachiligini tarqatdi 2) charchog‘ini tarqatdi

226. chirmandasini chalmoq: -

227. chorasini ko‘rmoq: -

228. chorig‘ini sudramoq: -

229. chovlini solmoq: -

230. chovlisini solmoq: -

231. dabdalasini chiqarmoq : -

232. dakkini yemoq: -

233. dakkisini yemoq: -

234. damini bosdi: ta’sir kuchini qaytardi, yo‘qotdi

235. damini bosmoq: -

236. damini chiqarmaslik: -

237. damini ichiga olmoq: -

238. damini ichiga tushirib yubormoq: -

239. damini ichiga yutdi: hech qanday tovush chiqarmaydi

240. damini ichiga yutmoq: -

241. damini kesdi I: gapirtirmadi

242. damini kesdi II: ta’sir kuchini qaytardi, yo‘qotdi

243. damini kesmoq : -

244. damini olmoq: -

245. damini rostlamoq: -

246. damini yutmoq: -

247. daragini topmoq: -

248. dardini bilmoq: -

249. dardini ichiga solmoq: -

250. dardini ichiga yutmoq: -

251. dardini ochmoq: -

252. dardini qo‘zg‘amoq: -

253. dardini yormoq: -

254. dardini yutib yubormoq: -

255. dard-u alamini yozmoq: -

256. daru dunyosini qorong‘i qilib yubormoq: -

257. darvozaning turmini buzmoq: -

258. darvozaning turmini teshmoq: -

259. darvozasining turmini buzmoq: -

260. darvozasining turmini teshmoq: -

261. dastasini o‘zidan chiqarmoq: sopini o‘zidan chiqarmoq q. Sop. kim nimani Yonidan mablag‘ yoki kuch sarf qilmay, boshqalar hisobiga ish bitirmoq.

262. davlatlarining soyasida: -

263. davosini topmoq: -

264. davrini surmoq: -

265. didini bermoq: -

266. dilini g‘ash qilmoq: -

267. dilini og‘ritmoq: -

268. dilini ravshan qilmoq: -

269. dilini siyoh qilmoq: -

270. dilini tirnamoq: -

271. dilini vayron qilmoq: -

272. dilini xira qilmoq: -

273. dimog‘ini chog‘ qilmoq: -

274. dimog‘ini shishirmoq: -

275. dinini yutmoq: -

276. diqqatini jalb qilmoq: -

277. diqqatini oshirmoq: -

278. diqqatini tortmoq: -

279. diyonatini yutmoq: -

280. do‘ppini osmonga irg‘itmoq: -

281. do‘ppini osmonga otmoq: -

282. do‘ppini osmonga tashlamoq: -

283. do‘ppini yarimta qilmoq: -

284. do‘ppini yerga olib qo‘ymoq: -

285. do‘ppini yerga qo‘ymoq: -

286. do‘ppining tagida odam bor: -

287. do‘ppining tagidakkina: -

288. do‘ppisini osmonga irg‘itmoq: -

289. do‘ppisini osmonga otdi: juda xursand bo‘ldi

290. do‘ppisini osmonga otmoq: -

291. do‘ppisini osmonga tashlamoq: -

292. do‘ppisini yarimta qilib: g‘am emasdan, shod- xurram bo‘di

293. do‘ppisini yerga olib qo‘ymoq: -

294. do‘ppisini yerga qo‘ymoq: -

295. dodini bermoq: -

296. dumini likillatmoq: -

297. dumini qismoq: -

298. dumini tugdi: qaytmas qilib haydadi

299. dumini tugmoq: -

300. dumini tutqizmaslik: -

301. dunyo yuzini ko‘rmoq: -

302. dunyodan umidini uzmoq: -

303. dunyoning achchiq-chuchugini tatimoq: -

304. dunyoning achchiq-chuchugini totmoq: -

305. dunyosini qorong‘ilashtirib yubormoq: -

306. duoyi jonini qilmoq: -

307. duoyi jonini tilamoq: -

308. e’tiborini jalb qilmoq: -

309. e’tiborini tortmoq: -

310. enka-tenkasini chiqarmoq: -

311. ensasini qotirmoq: -

312. es- hushini olib qo‘ydi: o‘ziga o‘taketgan darajada mahliyo qilib oldi

313. es- hushini olib qochdi: xayolini o‘ziga tortibolib qoldi

314. es- hushini yo‘qotdi: 1) behush bo‘ldi 2) esankiradi

315. eshigini yel ochib, yel yopmoq: -

316. eshigining turmini buzmoq: -

317. eshikning turmini buzmoq: -

318. es-hushini joyiga qo‘ymoq: -

319. es-hushini olib qo‘ymoq: -

320. es-hushini olib qochmoq: -

321. es-hushini tanimoq: -

322. es-hushini yig‘di: 1)parishonlikdan qutuldi 2)o‘ylab ish tutadigan bo‘ldi

323. es-hushini yig‘ishtirmoq: -

324. es-hushini yig‘moq: -

325. es-hushini yo‘qotmoq: -

326. esini chiqarib yubormoq: -

327. esini og‘dirib qo‘ymoq: -

328. esini olib qo‘ymoq: -

329. esini tanidi: go‘daklik davridan chiqib, ongli hayot yo‘liga kirdi

330. esini tanimoq: -

331. esini tanimoq : -

332. esini yedi: miyasi ishlamay qoldi, fikrlash qobiliyatini yo‘qotdi

333. esini yemoq: -

334. esini yig‘ishtirmoq: -

335. esini yig‘moq: -

336. esini yo‘qotmoq: -

337. esining borida: -

338. esxonasini chiqarib yubormoq: -

339. etagini o‘pmoq: mute bo‘lmoq, aytganini qiladigan holda bo‘ysunmoq.

340. etagini qoqmoq: -

341. etagini tutmoq: -

342. etagini tutqizmaslik: -

343. eti seniki, suyagi o‘ziniki: -

344. etini bir burdadan qilmoq: -

345. etini o‘ldirmoq: -

346. etini yedi: ruhan azoblandi, ezildi

347. etini yemoq: -

348. evini qilmoq: -

349. fe’lini aynitmoq: -

350. fig‘onini falakka chiqarmoq: -

351. g‘amini yedi: 1) g‘amxo‘rlik qildi 2)ilgaridan o‘ylab, hozirlik qilib qo‘ydi

352. g‘amini yemoq: -

353. g‘ashini keltirmoq: -

354. g‘azabini keltirmoq: -

355. g‘azabini qaynatmoq: -

356. gapini bo‘lmoq: -

357. gapini ikki qilmaslik: -

358. gapini ikkita qilmaslik: aytgani bajarildi

359. gapini ilib ketmoq: -

360. gapini ilib olmoq: -

361. gapini o‘tkazmoq: -

362. gapini og‘zidan olmoq: -

363. gapini og‘zidan yulmoq: -

364. gapini qaytarmoq: -

365. gapini quloqqa olmoq: -

366. gapini shartta kesmoq: -

367. gapini yerga tashlamaslik: -

368. gapini yo‘qotib qo‘ymoq: -

369. gapning uchini chiqarmoq: -

370. gashtini surmoq: -

371. gunohini yuvmoq: O‘zini oqlab, ayb, gunoh, kamchiliklardan forig‘ bo‘lmoq. Ezgu ish, yaxshilik, ibratli xatti-harakat va sh.k. bilan o‘zini oqlamoq; gunohidan xoli bo‘ladigan ish qilmoq

372. haqini tanimoq: -

373. haqini tanitmoq: -

374. haqini yedirmoq: -

375. haqini yemoq: -

376. havasini keltirmoq: -

377. havosini olmoq: -

378. hayotining ko‘kin kesmoq: -

379. hayrat barmog‘ini tishlamoq: nihoyat darajada hayron bo‘lmoq; hayratda qolmoq.

380. hojatini chiqarmoq: -

381. hojatini ravo qilmoq: kim kimning Hojatini chiqarmoq, tilagini amalga oshirmoq.

382. holvachining teshasiday: -

383. hordig‘ini chiqarmoq: -

384. hovurini bosmoq: -

385. hovurini tushirmoq: -

386. hunarini ko‘rsatmoq: -

387. hushini olib qo‘ydi: o‘ziga o‘taketgan darajada mahliyo qilib oldi

388. hushini olib qo‘ymoq: -

389. hushini yig‘ishtirmoq: -

390. hushini yig‘moq: -

391. hushini yo‘qotdi: 1) behush bo‘ldi 2) esankiradi

392. hushini yo‘qotmoq : -

393. hushini yo‘qotmoq: -

394. hushini yo‘qotmoq : -

395. husni bozorining ravnaqi kechmoq: -

396. ichagini uzmoq: -

397. ich-etini yedi: ruhan azoblandi, ezildi

398. ich-etini yemoq: -

399. ichimdagini top: -

400. ichini bir nima tataladi: yashirin holda ruhan bezovtalandi, tashvishlandi

401. ichini bir nima tirnay boshlamoq: -

402. ichini bo‘shatmoq: -

403. ichini it tatalamoq: -

404. ichini it tirnadi: yashirin holda ruhan bezovtalandi, tashvishlandi

405. ichini it tirnamoq: -

406. ichini kemirdi: yashirin holda ruhan bezovtalandi

407. ichini kemirmoq: -

408. ichini mushuk tataladi: yashirin holda ruhan bezovtalandi, tashvishlandi

409. ichini mushuk tatalamoq: -

410. ichini nimadir tirnay boshlamoq: -

411. ichini og‘ritmoq: -

412. ichini ola mushuk tirnamoq: -

413. ichini qizitdi: qiziqish uyg‘otdi

414. ichini qizitmoq: -

415. ichini talamoq: -

416. ichini yemoq: -

417. ichini yorsa, alif chiqmaslik: -

418. ikki barmog‘ini burniga tiqmoq: -

419. ikki kemaning boshini tutmoq: -

420. Ikki oyog‘ini bir etikka suqdi: o‘z ishining amalga oshishini qaysarlik bilan talab qildi

421. ikki oyog‘ini bir etikka suqmoq: -

422. Ikki oyog‘ini bir etikka tiqdi: juda qiyin ahvolga tushdi

423. ikki oyog‘ini bir etikka tiqmoq: -

424. Ikki oyog‘ini tirab oldi: qaysarlik qildi

425. ikki oyog‘ini tirab olmoq: -

426. ikki qo‘lini burniga suqmoq: -

427. Ikki qo‘lini burniga tiqdi: quruqdan- quruq, evaziga hech narsa ololmay

428. ikki qo‘lini burniga tiqmoq: -

429. Ikki qo‘lini og‘ziga tiqdi: hovliqib, lozim bo‘lganidan ko‘ra ortiqroq narsani ro‘yobga chiqarish uchun intildi

430. ilon yog‘ini yalagan: juda ayyor, mug‘ambir, quv

431. ilon yog‘ini yegan: juda ayyor, mug‘ambir, quv

432. ilonning yog‘ini yalamoq: -

433. ilonning yog‘ini yemoq: -

434. iltimosini qaytardi: rad javobini berdi

435. iltimosini qaytarmoq: -

436. iltimosini yerga tashlamaslik: -

437. ipini uzun tashlab qo‘ymoq: -

438. ishonchini oqlamoq: -

439. ishtahasi iniga kirib ketmoq: -

440. ishtahasini bo‘g‘moq: -

441. isini chiqarmaslik: -

442. isoning alamini musodan olmoq: -

443. issiq o‘rnini sovitmoq: mavjud qulay, yaxshi sharoit imkoniyatidan, joyidan kechmoq, uni tashlamoq.

444. it kunini boshga solmoq: -

445. it kunini boshiga solmoq: -

446. itining tuvagi tilladan bo‘lib ketmoq: -

447. ixlosini qaytarmoq: -

448. ixtiyorining inoni alindan ketmoq: -

449. izini bosmoq: -

450. izini quvmoq: -

451. jag‘ini ochmoq: -

452. jahli burnining uchida turmoq: -

453. jahlini chiqarmoq: -

454. jahlini keltirdi: achchiqlandi

455. jahlini keltirmoq: -

456. javobini berdi I: 1)javobli ish tutdi 2)qondirdi 3)javobgarlikni o‘z ustiga oldi 4) «ketish»ga ruxsat berdi

457. javobini berdi II: 1) haydab yubordi 2) er-xotinlik holatini bekor qilishga rozilik berdi

458. javobini bermoq : -

459. jazosini berdi: qilmishiga yarasha jazoladi

460. jazosini bermoq: -

461. jazosini tortmoq: -

462. jazzasini bermoq: -

463. jig‘ini ezmoq: -

464. jilovini berib qo‘ymoq: -

465. jilovini bo‘sh qo‘ymoq: -

466. jilovini tortib turmoq: -

467. jini qo‘zg‘amoq: -

468. jini qo‘zimoq: -

469. jini sevmaslik: -

470. jini suymaydi, jini sevmaydi: ta’biga to‘g‘ri kelmaydi

471. jini tutmoq: -

472. jinidan battar: -

473. jiniga yoqmaslik: -

474. jiniga yoqmaydi: ta’biga to‘g‘ri kelmaydi

475. jizzasini olmoq: -

476. jonidan umidini uzdi: o‘lishga iqror bo‘ldi

477. jonidan umidini uzmoq: -

478. jonini kirgizmoq: -

479. jonini asramoq: -

480. jonini berdi: har qanday og‘ir shartni, talabni bajarishga tayyor bo‘ldi

481. jonini bermoq: -

482. jonini chiqardi: nihoyatda qattiq g‘azablandi, darg‘azab bo‘ldi

483. jonini chiqarmoq: -

484. jonini dorilbaqoga jo‘natmoq: -

485. jonini fido qildi: o‘zini qurbon qilishga ham tayyor bo‘ldi

486. jonini fido qilmoq: -

487. jonini halqumiga keltirmoq: -

488. jonini ham ayamadi: 1) biror maqsad yo‘lida o‘lishga ham tayyor bo‘ldi 2) bisotida bor hamma narsasini berishga tayyor bo‘ldi

489. jonini ham ayamaslik: -

490. jonini hovuchlab: biror falokatning voqe bo‘lishidan benihoya qo‘rqqan holda

491. jonini hovuchlamoq: -

492. jonini jabborga berdi: bor kuchini safarbar qildi

493. jonini jabborga bermoq: -

494. jonini jabborga bermoq: -

495. jonini jahannamga yo‘llamoq: -

496. jonini jahannamga yubormoq: -

497. jonini jannatga yubormoq: -

498. jonini kaftiga olib: biror falokatning voqe bo‘lishidan benihoya qo‘rqqan holda

499. jonini kaftiga olmoq: -

500. jonini kirgizmoq: -

501. jonini koyitmoq: -

502. jonini kuydirib: mashaqqatni o‘z oldiga olgan holda, tirishib

503. jonini kuydirmoq: -

504. jonini oldi: 1)o‘ldirdi 2)ruhan juda qattiq ezib yubordi 3) jismonan juda qattiq ezib yubordi

505. jonini olmoq: -

506. jonini parvona qilmoq: -

507. jonini qo‘yarga joy topolmaslik: -

508. jonini saqlamoq: -

509. jonini tikdi: butun kuch va imkoniyati, hatto hayotini bag‘ishladi

510. jonini tikmoq: -

511. jonini tortiq qilmoq: -

512. jonining boricha: kuch -quvvati yetganicha, tirishib

513. jonponini chiqarib yubormoq: -

514. jon-ponini chiqarib yubormoq : -

515. juftagini rostlamoq: -

516. kalava uchini topmoq: -

517. kalavaning uchini topmoq: -

518. kalavaning uchini yo‘qotmoq: -

519. kalavasini yo‘qotmoq: -

520. kalavasining uchini topdi: jumboqni hal qilish yo‘lini topdi

521. kalavasining uchini yo‘qotdi: qilib turgan ishini bilmay qoldi, gangidi

522. kalavasining uchini yo‘qotmoq: -

523. kallasini olmoq: -

524. kampiragini uchirdi: qattiq cho‘chish bilan qo‘rqdi

525. kampiragini uchirmoq: -

526. kapalagini uchirmoq: -

527. katta boshini kichik qilmoq: -

528. kavushini to‘g‘irlab qo‘ydi: haydab yubordi

529. kavushini to‘g‘rilab qo‘ymoq: -

530. kayfini buzmoq: -

531. kayfini buzuq: -

532. kayfini chog‘ qilmoq: -

533. kayfini joyiga keltirmoq: -

534. kayfini surmoq: -

535. kayfini uchirmoq: -

536. kekirdagini cho‘zdi: 1)shovqin solib, dabdabali qilib gapirdi 2) o‘dag‘ayladi

537. kekirdagini cho‘zmoq: -

538. kiftini keltirmoq: -

539. ko‘kayini kesmoq: -

540. ko‘kragini qalqon qilmoq: -

541. ko‘ksini dog‘lamoq: -

542. ko‘ksini o‘rtamoq: -

543. ko‘ksini qalqon qilmoq: jonini ham ayamay qo‘riqlamoq, ko‘ksini tutib himoya qilmoq, daf etmoq.

544. ko‘ksini tig‘lamoq: ruhiy yoki ma’naviy azob berib, ezib, yuragini dog‘lamoq, yaralamoq.

545. ko‘ngil siniq: -

546. ko‘ngilning chigilini yozmoq: -

547. ko‘ngli siniq: -

548. ko‘nglini aynitmoq: -

549. ko‘nglini bo‘lmaslik: har xil o‘y-xayollarga borib, o‘zini o‘zi xafa qilmaslik

550. ko‘nglini bo‘shatmoq: -

551. ko‘nglini buzmaslik: har xil o‘y-xayollarga borib, o‘zini o‘zi xafa qilmaslik

552. ko‘nglini buzmoq : -

553. ko‘nglini buzmoq: -

554. ko‘nglini cho‘ktirdi: ruhsizlantirdi

555. ko‘nglini cho‘ktirmoq: -

556. ko‘nglini eritmoq: -

557. ko‘nglini ezdi: ruhan azoblandi

558. ko‘nglini ezmoq: -

559. ko‘nglini g‘ash qilmoq: -

560. ko‘nglini g‘ash qilmoq: -

561. ko‘nglini g‘ashladi: tashvish qildirdi

562. ko‘nglini g‘ashlamoq: -

563. ko‘nglini g‘ashlantirmoq: -

564. ko‘nglini joyiga tushirdi: xotirjam bo‘ldi, tinchlandi

565. ko‘nglini joyiga tushirmoq: -

566. ko‘nglini ko‘tardi: ruhlantirdi

567. ko‘nglini ko‘tarmoq: -

568. ko‘nglini malul qilmoq: -

569. ko‘nglini o‘rtamoq: -

570. ko‘nglini o‘stirdi: ruhlantirdi

571. ko‘nglini o‘stirmoq: -

572. ko‘nglini ochdi I: xafachiligini tarqatib, xursand qildi

573. ko‘nglini ochdi II: ichidagi istak yoki dardini aytdi

574. ko‘nglini ochmoq: -

575. ko‘nglini og‘ritdi: ranjitdi

576. ko‘nglini og‘ritmoq: -

577. ko‘nglini oldi: xursand qilish bilan o‘ziga

578. ko‘nglini oldurmoq: -

579. ko‘nglini olmoq: -

580. ko‘nglini ovladi: o‘ziga moyil qilish uchun intildi

581. ko‘nglini ovlamoq: -

582. ko‘nglini ozdirmoq: -

583. ko‘nglini ozor qilmoq: -

584. ko‘nglini qoldirdi: avvalgi yaxshi munosabati o‘rniga xush ko‘rmaslik hissi uyg‘otdi

585. ko‘nglini qoldirmoq: -

586. ko‘nglini qora qildi: juda xafa qildi

587. ko‘nglini qora qilmoq: -

588. ko‘nglini sayd etmoq: -

589. ko‘nglini sindirmoq: -

590. ko‘nglini so‘radi: boshiga xafachilik, musibat tushgan kishiga hamdardlik bildirib hol-ahvolini so‘radi

591. ko‘nglini so‘ramoq: -

592. ko‘nglini sovitdi: avvalgi yaxshi munosabati yo‘q bo‘ldi

593. ko‘nglini sovitmoq: -

594. ko‘nglini sovitmoq: -

595. ko‘nglini to‘q qildi: o‘ta xotirjam bo‘ldi

596. ko‘nglini to‘q qilmoq: -

597. ko‘nglini to‘q tutdi: o‘ta xotirjam bo‘ldi

598. ko‘nglini to‘q tutmoq: -

599. ko‘nglini tog‘day ko‘tardi: xursand qilib benihoya ruhlantirdi

600. ko‘nglini tog‘day ko‘tarmoq: -

601. ko‘nglini topdi: istak -xohishiga mos tushadigan harakatlar qilish bilan o‘ziga moyil qildi

602. ko‘nglini topmoq: -

603. ko‘nglini tortmoq: -

604. ko‘nglini uzdi: yuragiga yaqin, intilgan kishisidan yoki narsasidan ajralishga qaror qildi

605. ko‘nglini uzmoq: -

606. ko‘nglini vayron qilmoq: -

607. ko‘nglini xijil qilmoq: -

608. ko‘nglini xira qildi: bezovta, notinch bo‘ldi

609. ko‘nglini xira qilmoq: -

610. ko‘nglini xira qilmoq: -

611. ko‘nglini xush etmoq: -

612. ko‘nglini yaqin olmoq: -

613. ko‘nglini yaqin tutmoq: -

614. ko‘nglini yiqmoq: -

615. ko‘nglini yordi: ichidagi istak yoki dardini aytdi

616. ko‘nglini yorishtirdi: ko‘nglidagi g‘ashlikni tarqatdi

617. ko‘nglini yorishtirmoq: -

618. ko‘nglini yoritmoq: -

619. ko‘nglini yormoq: -

620. ko‘nglini yozdi: xafachiligini tarqatdi

621. ko‘nglini yozmoq: -

622. ko‘nglini yumshatdi: rahmdilligi uyg‘otdi

623. ko‘nglini yumshatmoq: -

624. ko‘nglining bir chekkasi g‘ash: tashvishli, bezovta, notinch

625. ko‘nglining bir chekkasi xira: tashvishli, bezovta, notinch

626. ko‘nglining bo‘sh ekanligi: -

627. ko‘nglining bo‘shligi: ko‘ngilchan, rahmdil ekanligi

628. ko‘nglining chigilini yozmoq: -

629. ko‘nglining ko‘chasidan ham o‘tmaslik: -

630. ko‘rgiligini ko‘rsatmoq: -

631. ko‘z o‘ngini qoraytirmoq: -

632. ko‘z o‘ngini qoraytirmoq: -

633. ko‘z qinidan chiqib ketmoq: -

634. ko‘z qirini tashladi: tez va sezilar- sezilmas qaradi

635. ko‘z qirini tashlamoq: -

636. ko‘z yoshini: -

637. ko‘zga ko‘rinib ketmoq: -

638. ko‘zga ko‘rinib qolmoq: -

639. ko‘zi qinidan chiqib keta yozmoq: -

640. ko‘zi qinidan chiqib ketayozdi: 1)g‘azabi qo‘zib, asabiylashdi 2) g‘ayrati ko‘zida aks etib, ko‘zi chaqchaydi

641. ko‘zi qinidan chiqib ketayozmoq: -

642. ko‘zi qinidan chiqib ketmoq: -

643. ko‘zi qinidan chiqmoq: ko‘zi olayib ketmoq, ko‘zi ola-kula bo‘lmoq.

644. ko‘ziga ko‘rinib ketdi: birdaniga xotirasida gavdalandi

645. ko‘ziga ko‘rinib qolmoq: -

646. ko‘zini yerdan olmaslik: -

647. ko‘zini baqraytirmoq: -

648. ko‘zini bildi: ustalik bilan bajara oldi

649. ko‘zini bilmoq: -

650. ko‘zini bo‘yadi: aldadi, laqillatdi

651. ko‘zini bo‘yamoq: -

652. ko‘zini bog‘lamoq: -

653. ko‘zini boylamoq: -

654. ko‘zini chirt yumib: tavakkal qilib

655. ko‘zini chirt yummoq: -

656. ko‘zini ko‘r qilib qo‘ymoq: -

657. ko‘zini ko‘r, qulog‘ini kar qilmoq: -

658. ko‘zini ko‘ziga tikmoq: -

659. ko‘zini kosa qilmoq: -

660. ko‘zini moshdek ochmoq: -

661. ko‘zini o‘ynatdi: ko‘z-ko‘z qilganligi tufayli havasi keldi

662. ko‘zini o‘ynatmoq: -

663. ko‘zini ochdi: hushyor qildi, yaxshi-yomonni tushunadigan qildi

664. ko‘zini ochmoq: -

665. ko‘zini oldi: qarashni to‘xtatdi

666. ko‘zini oldirib qo‘ymoq: -

667. ko‘zini olib qochmoq: -

668. ko‘zini olmaslik: qarashni to‘xtatmaslik

669. ko‘zini olmoq: -

670. ko‘zini pishitdi: anchagina o‘rganib, tajribasini orttirdi

671. ko‘zini pishitmoq: -

672. ko‘zini qamashtirdi: 1) nur aks etib, ko‘zi hech narsani ko‘rmaydigan bo‘ldi 2)go‘zalligiga mahliyo bo‘ldi

673. ko‘zini qamashtirmoq: -

674. ko‘zini shamg‘alat qilmoq: -

675. ko‘zini shira bosdi: takabburlandi, tanib tanimaganga oldi

676. ko‘zini shira bosmoq: -

677. ko‘zini tikdi: 1) tikilib qaradi 2) umidvor bo‘lib qaradi

678. ko‘zini tikmoq: -

679. ko‘zini to‘rt qildi: intizor

680. ko‘zini to‘rt qilmoq: -

681. ko‘zini to‘ydirolmaslik: -

682. ko‘zini uzmaslik: muttasil qarash

683. ko‘zini uzmay: muttasil (qaradi)

684. ko‘zini yerdan olmaslik: -

685. ko‘zini yerdan uza olmaslik: -

686. ko‘zini yog‘ bosdi: takabburlandi, tanib tanimaganga oldi

687. ko‘zini yog‘ bosmoq: -

688. ko‘zini yugurtirdi: tez va yuzaki qaradi

689. ko‘zini yugurtirmoq: -

690. ko‘zini yummoq: -

691. ko‘zining ochiqligida: barhayotligida

692. ko‘zining ola-kulasi chiqib ketmoq: -

693. ko‘zining oldiga kelmoq: -

694. ko‘zining olovi chiqmoq: -

695. ko‘zining oqu qorasi: yakka-yu yagona va qadr-qiymati biqiyos yuksak

696. ko‘zining oq-u qorasi: -

697. ko‘zining paxtasi chiqdi: g‘azabi ko‘zida aks etib, ko‘zi chaqchaydi

698. ko‘zining paxtasi chiqib ketayozdi: 1)g‘azabi qo‘zib, asabiylashdi 2) g‘ayrati ko‘zida aks etib, ko‘zi chaqchaydi

699. ko‘zining qiri bilan: -

700. ko‘zining qirini tashladi: tez va sezilar- sezilmas qaradi

701. ko‘zining qirini tashlamoq: -

702. ko‘zining qorachig‘i: yakka-yu yagona va qadr-qiymati beqiyos yuksak

703. ko‘zining tirikligida: barhayotligida

704. ko‘zining yog‘ini yedi: o‘zini kimgadir yaqin ko‘rsatib, uning xayrixohligidan o‘z manfaati yo‘lida foydalandi

705. ko‘zining yog‘ini yemoq: -

706. ko‘zlar ning paxtasini chiqarmoq: -

707. ko‘zlar qinidan chiqay demoq: -

708. ko‘zlar qinidan chiqib ketmoq: -

709. ko‘zlari ning paxtasini chiqarmoq: -

710. ko‘zlari qinidan chiqay demoq: -

711. ko‘zlari qinidan chiqib keta yozmoq: -

712. ko‘zlari qinidan chiqib ketayozmoq : -

713. ko‘zlari qinidan chiqib ketmoq: -

714. ko‘zlarini qismoq: -

715. ko‘zlarini tubroq to‘ldurmoq: -

716. ko‘zlarining oqini o‘ynatmoq: -

717. ko‘zlarining paxtasi chiqmoq: -

718. ko‘zlarining paxtasini chiqarmoq: -

719. ko‘zlarning oqini o‘ynatmoq: -

720. ko‘zlarning paxtasini chiqarmoq: -

721. ko‘zning qirini tashlamoq: -

722. ko‘zning yog‘ini yemoq: -

723. kosasining tagi oqarmaslik: -

724. kulini ko‘kka sovurmoq: -

725. kunini boshga solmoq: -

726. kunini boshiga solmoq: -

727. kunini ko‘radi: tirikchilik qiladi, tirikchilik o‘tkazadi

728. kunini ko‘rmoq: -

729. kunini ko‘rsatmoq: -

730. kunini o‘tkazdi: 1)vaqtini o‘tkazdi 2)tirikchiligini qildi

731. kunini o‘tkazmoq: -

732. kuragini yerga tegizmoq: kurashda, bellashuvda yengmoq, g‘alaba qilmoq.

733. labini juftlamoq: -

734. labini tishladi: kutilmagan hodisaga duch kelib, nima deyishini bilmay qoldi

735. labini tishlamoq: -

736. lab-lunjini osiltirmoq: -

737. lo‘lining eshagini sug‘or, pulini ol: -

738. lo‘lining eshagini sug‘orib, pulini olmoq: -

739. madad qo‘lini uzatmoq: -

740. madrasa tuprog‘ini yalamoq: -

741. mag‘zini chaqmoq: -

742. masalasini qo‘ymoq: -

743. mashqini olmoq: -

744. mazasini qochirmoq: -

745. mehrini tovlamoq: -

746. miyangning qatig‘ini o‘ynatib yubormoq: -

747. miyasini achitdi: me’yoriy fikrlash qobiliyatini yo‘qotdi

748. miyasini achitmoq: -

749. miyasini g‘ovlatib yubormoq: -

750. miyasini qoqib, qo‘liga berdi: so‘rayverib miyasini charchatdi, sergapligi bilan bezdirdi

751. miyasini qoqib, qo‘liga bermoq: -

752. miyasini qotirdi: astoydil o‘yladi, chuqur fikrladi

753. miyasini qotirmoq: -

754. miyasini yedi: miyasi ishlamay qoldi, fikrlash qobiliyatini yo‘qotdi

755. miyasini yemoq: -

756. mushkulini oson qilmoq: -

757. mushugini “pisht” deb bo‘lmoq: -

758. mushugini “pisht” demaslik: -

759. mushugini “pisht” demoq: -

760. mushugini «pisht» demaydi: hech qanday ozor etkazmaydi

761. musoning alamini isodan olmoq: -

762. nafasini ichiga oldi: hech qanday tovush chiqarmaydi

763. nafasini ichiga olmoq: -

764. nafasini ichiga yutdi: hech qanday tovush chiqarmaydi

765. nafasini ichiga yutmoq: -

766. nimasini aytmoq: -

767. nishabini o‘ziga og‘dirmoq: kim kimning foydani, tushumni o‘z tomoniga qaratmoq.

768. nishabini o‘ziga to‘g‘irlamoq: kim kimning foydani, tushumni o‘z tomoniga qaratmoq.

769. noma’qul buzoqning go‘shtini yemoq: -

770. nomini bulg‘amoq: -

771. nomini sotmoq: -

772. nonini butun qilmoq: -

773. nonini tuya qildi: aldab-suldab haqini o‘zlashtirdi

774. nonini tuya qilmoq: -

775. nonini yemoq: -

776. nosirini yerga bukish: -

777. nosirini yerga bukmoq: -

778. o‘chini olmoq: -

779. o‘lganining kunidan: -

780. o‘ligini ortmoq: -

781. o‘pka ko‘rinib qolmoq: -

782. o‘pkasi ko‘rinib qolmoq: -

783. o‘pkasini bosib: -

784. o‘pkasini bosib olmoq: -

785. o‘pkasini bosolmaslik: -

786. o‘pkasini bosolmaydi: o‘zini yig‘lashdan saqlab qololmaydi

787. o‘pkasini chaqmoq: -

788. o‘pkasini og‘ziga tiqiltirmoq: -

789. o‘pkasini qo‘ltiqlamoq: -

790. o‘pkasini qo‘ltiqlatib qo‘ymoq: -

791. o‘pkasini tutolmaslik: -

792. o‘pkasini zo‘rg‘a bosib: -

793. o‘rnini bosa olmaslik: -

794. o‘rnini bosmoq: -

795. o‘rnini topmoq: -

796. o‘takasini yordi: qattiq cho‘chitib qo‘rqitdi

797. o‘takasini yormoq: -

798. o‘tganning o‘rog‘ini, ketganning ketmonini olmoq: -

799. o‘ttiz ikki tishini qoqib olmoq: -

800. o‘yini o‘tmaslik: -

801. o‘z aravasini o‘zi sudramoq: -

802. o‘z aravasini tortmoq: -

803. o‘zini qayerga qo‘yishini bilmaslik : -

804. o‘zini aka deb, echkisini taka demoq: -

805. o‘zini baland olmoq: -

806. o‘zini baland tutmoq: -

807. o‘zini bilmaslik: -

808. o‘zini bilmay ketmoq: -

809. o‘zini bosmoq: O‘zini tutmoq, tiymoq

810. o‘zini chetga olmoq: -

811. o‘zini chetga tortmoq: -

812. o‘zini katta olmoq: -

813. o‘zini ko‘rsatmoq: -

814. o‘zini o‘nglab olmoq: -

815. o‘zini o‘tga urmoq, suvga urmoq: -

816. o‘zini o‘tga, cho‘qqa urmoq: -

817. o‘zini o‘tga, suvga urmoq: -

818. o‘zini o‘zi yeb qo‘ymoq: -

819. o‘zini oldirmoq: -

820. o‘zini olib qochmoq: -

821. o‘zini oynaga solmoq: kim O‘z holatini ko‘zguda ko‘rmoq.

822. o‘zini past olmoq: -

823. o‘zini qalqon qilmoq: -

824. o‘zini qayerga qo‘yarini bilmaslik: -

825. o‘zini qayerga qo‘yishini bilmaslik: -

826. o‘zini qayerga qo‘yishni bilmaydi: 1)kuchli hayajonlangan holda toqatsizlandi 2)bekorchilikdan zerikib toqatsizlandi 3)sevichdan kuchli hayajonlandi

827. o‘zini qayga qo‘yarini bilmaslik: -

828. o‘zini qayga qo‘yishini bilmaslik: -

829. o‘zini qayoqqa qo‘yishini bilmaslik: -

830. o‘zini qayoqqa urishini bilmaslik: -

831. o‘zini qayoqqa urishini bilmaydi: kuchli hayajonlangan holda toqatsizlandi

832. o‘zini qo‘lga oldi: o‘z xatti–harakatlarini irodasiga bo‘ysundirdi

833. o‘zini qo‘lga olmoq: -

834. o‘zini qo‘yarga joy topolmaslik: -

835. o‘zini qo‘ygani joy topa olmaydi: kuchli hayajonlangan holda toqatsizlandi

836. o‘zini qo‘ygani joy topolmaslik: -

837. o‘zini qo‘yib bermoq: -

838. o‘zini quruqqa tortmoq: -

839. o‘zini tag‘ofilga solmoq: Ko‘rib ko‘rmaslikka, bilib bilmaslikka olmoq.

840. o‘zini tutmoq: -

841. o‘zini yeb qo‘ymoq: -

842. o‘zini yo‘qotib qo‘ydi: gangib qoldi

843. o‘zini yo‘qotib qo‘ymoq: -

844. o‘zini yo‘qotmoq: -

845. o‘zni aka deb, echkini taka demoq: -

846. o‘z–o‘zini yeb qo‘ydi: ichki ruhiy azoblanish natijasida ozib–to‘zib ketdi

847. obro‘yini ko‘tardi: yana ham e’tiborli qildi

848. obro‘yini ko‘tarmoq: -

849. obro‘yini oshirdi: yana ham e’tiborli bo‘ldi

850. obro‘yini oshirmoq: -

851. obro‘yini to‘kdi: nufuziga zarba etkazdi

852. obro‘yini to‘kmoq: -

853. obro‘yini tushirdi: nufuziga zarba yetkazdi

854. obro‘yini tushirmoq: -

855. obro‘yini yo‘qotmoq: -

856. odobini berdi: qilmishiga yarasha jazoladi

857. odovini yemoq: -

858. og‘irini yengil qilmoq: -

859. og‘iz-burnini moylamoq: -

860. og‘izdan so‘zini yulmoq: -

861. og‘izga kelganini: -

862. og‘izga kelganini bo‘g‘zidan qaytarmaslik: -

863. og‘izini juftladi: gapirishga hozirlandi

864. og‘izini ko‘pirtirdi: ko‘p va maqtanib gapirdi

865. og‘zidagi oshini oldirmoq: -

866. og‘zidan gapini olmoq: -

867. og‘zidan so‘zini olmoq: -

868. og‘zidan so‘zini yulmoq: -

869. og‘ziga kelganini: -

870. og‘ziga kelganini bo‘g‘zidan qaytarmaslik: -

871. og‘zing qani desa qulog‘ini ko‘rsatadi: o‘taketgan noshud, merov, anqov

872. og‘zini juftlamoq: -

873. og‘zini ko‘pirtirmoq: -

874. og‘zini ochdi: 1)angraydi 2) gap boshladi

875. og‘zini ochirmaslik: -

876. og‘zini ochirmoq: -

877. og‘zini ochmoq: -

878. og‘zini ochmoq : -

879. og‘zini poyladi: 1) tingladi, nima deyishini diqqat bilan kutdi 2) o‘z bilganicha ish qilmay, kimningdir ko‘rsatmasini kutdi

880. og‘zini poyladi: biror fikrni o‘zicha aytishini kutdi

881. og‘zini tiymoq: 1. biror narsa deyishdan, gapdan o‘zini tutmoq, gapirishdan to‘xtamoq, og‘ziga erk bermaslik. 2. gapirtirmay qo‘ymoq, gapirishdan to‘xtatmoq, gapirmaslikka majbur qilmoq.

882. og‘zini yumdi: gapirishini to‘xtatdi

883. og‘zining bir chekasidan chiqmoq: -

884. og‘zining bog‘ini qochirmoq: -

885. og‘zining jilovi qochmoq: -

886. og‘zining suvi kelmoq: -

887. og‘zining suvi kelmoq: -

888. og‘zining suvini keltirmoq: -

889. og‘zining tanobi qochdi: behad sevindi, xursandligi tufayli lab-lunjini yig‘ishtirib ololmaydi

890. og‘zining tanobi qochmoq: -

891. og‘zining tanobini tortmoq: -

892. og‘zining yeli: -

893. oldini oldi: kutilgan hodisaga qarshi chora-tadbir ko‘rdi

894. oldini oldi: kutilgan hodisaga qarshi chora-tadbir ko‘rdi

895. oldini olmoq: -

896. omadini bermoq: -

897. omonatini topshirmoq: jon taslim qilmoq, olamdan o‘tmoq; o‘lmoq.

898. ona sutini oqlamoq: -

899. onasini ko‘rsatdi: do‘q qildi, qo‘rqitdi, adabini berdi

900. onasini ko‘rsatmoq: -

901. onasini uch qo‘rg‘ondan ko‘rsatdi: do‘q qildi, qo‘rqitdi, adabini berdi

902. onasini uchqo‘rg‘ondan ko‘rmoq: -

903. onasini uchqo‘rg‘ondan ko‘rsatmoq : -

904. onasini uchqo‘rg‘ondan ko‘rsatmoq: -

905. onasining boshiga yostiq bo‘lmoq: -

906. opasini uchqo‘rg‘ondan ko‘rmoq: -

907. oqini oqqa, ko‘kini ko‘kka chiqarmoq: -

908. oqqorasini tanimoq: -

909. oq-qorasini tanimoq: -

910. oq-u qorasini bilmoq: -

911. oralarini buzdi: o‘zaro munosabatini yomonlashtirdi

912. oralarini buzmoq: -

913. orqa-oldini: -

914. oshini oshab, yoshini yashamoq: -

915. oshini oshamoq: -

916. otaning molini ko‘rsatib qo‘ymoq: -

917. otaning molini ko‘rsatib qo‘ymoq: -

918. otasini ham ayamaslik: -

919. otasini ham tanimaslik: -

920. otasining molini ko‘r satib qo‘ymoq: -

921. otasining molini ko‘rsatib qo‘ymoq: -

922. ovozining boricha: -

923. oyog‘ini bilib bosmoq: -

924. oyog‘ini bir etikka suqdi: o‘z ishining amalga oshishini qaysarlik bilan talab qildi

925. oyog‘ini bir etikka tiqmoq: -

926. oyog‘ini chakki bosmoq: -

927. oyog‘ini egri bosmoq: -

928. oyog‘ini osmondan keltirmoq: -

929. oyog‘ini qo‘liga olmoq: -

930. oyog‘ini tirab oldi: qaysarlik qildi

931. oyog‘ini tirab olmoq: -

932. oyog‘ini tirab turib olmoq: -

933. oyog‘ini tirab turmoq: -

934. oyog‘ini tortmoq: -

935. oyog‘ini uzatmoq: -

936. oyog‘ini uzmoq: -

937. oyog‘ini yerga tegizmaslik: -

938. oyog‘ini yerga tiradi: qaysarlik qildi

939. oyog‘ini yerga tiramoq: -

940. oyog‘ini yozmoq : -

941. oyog‘ining chigilini yozmoq: -

942. oyog‘ining olti bo‘lishi: -

943. pachavasini chiqarmoq: -

944. pashshasini fil qilmoq: -

945. pashshasini fil qilmoq: -

946. past-balandini bilmoq: -

947. patini yulmoq: -

948. pattasini qo‘liga bermoq: -

949. paxtasini chiqarmoq: -

950. payini qirqdi: mavqeidan mahrum etadigan zarba etkazdi

951. payini qirqmoq: -

952. peshanadagini ko‘rmoq: -

953. peshanadagisini ko‘rmoq: -

954. peshanasidagini ko‘rmoq: -

955. peshanasini ochmoq: -

956. peshanasini sho‘r qilmoq: -

957. peshanasini silamoq: -

958. pinagini buzmaslik: o‘ziga qartilgan gap yoki harakatga bila-ko‘ra turib e’tibor qilmaslik, o‘zini go‘yo hech narsa bilmagandek tutish

959. pixini yorgan: o‘taketgan uddaburon, quv

960. pixini yormoq: -

961. po‘stagini qoqdi: ayovsiz tanqid qildi

962. po‘stagini qoqmoq: -

963. po‘stagini qoqtirmoq: -

964. popugini pasaytirmoq: -

965. puch yong‘oq bilan qo‘ynini to‘ldirdi: yolg‘on va’dalar bilan aldadi

966. puch yong‘oq bilan qo‘ynini to‘ldirmoq: -

967. qadamini bilib bosmoq: -

968. qadamini bosmaslik: -

969. qadamini chakki bosmoq: -

970. qadamini katta bosmoq: -

971. qadamini o‘lchab bosmoq: -

972. qadamini o‘lchamoq: -

973. qadamini o‘ylab bosmoq: -

974. qadamini qirqmoq: -

975. qadamini sanamoq: -

976. qadamini uzmoq: -

977. qadamini yig‘ishtirmoq: -

978. qaddini bukmoq: -

979. qaddini duto etmoq: -

980. qaddini kamon etmoq: -

981. qaddini rostlamoq: -

982. qaddini tiklamoq: -

983. qaddini yo‘y qilmoq: -

984. qaddini yoy qilmoq: -

985. qahrini keltirmoq: -

986. qalbini ochdi: ichidagi istak yoki dardini aytdi

987. qalbini ochmoq: -

988. qalovini topmoq: 1.to‘g‘ri qalamoq; 2.ko‘chma yo‘lini, ilojini topmoq; ishning ko‘zini bilib ish tutmoq.

989. qamchinidan qon tommoq: -

990. qandini urmoq: -

991. qanotini qayirmoq: -

992. qanotini yozmoq: -

993. qashinishga tirnog‘i ham qolmaslik: -

994. qashinishga tirnoq ham qolmaslik: -

995. qayg‘usini yemoq: -

996. qayga boshini urmoq: -

997. qayoqqa boshini urmoq: -

998. qayoqqa boshini urmoq : -

999. qayoqqa qo‘lini uzatsa, yetmoq: -

1000. qaysi toshga boshini urmoq: -

1001. qirchiningdan qiyilmoq: -

1002. qitig‘ini o‘ldirmoq: -

1003. qo‘lini baland qilmoq: -

1004. qo‘lini bigiz: -

1005. qo‘lini bigiz qildi: niqtab ko‘rsatdi

1006. qo‘lini bog‘lamoq: -

1007. qo‘lini burniga tiqib: quruqdan-quruq, evaziga hech narsa ololmay

1008. qo‘lini burniga tiqmoq: -

1009. qo‘lini cho‘zmoq: -

1010. qo‘lini halollamoq: -

1011. qo‘lini kalta qilmoq: -

1012. qo‘lini ko‘tardi: taslim bo‘lganini bildirdi

1013. qo‘lini ko‘tarmoq: -

1014. qo‘lini nayza qilmoq: -

1015. qo‘lini panshaxa qilmoq: -

1016. qo‘lini paxsa qilmoq: -

1017. qo‘lini qayoqqa uzatsa, yetmoq: -

1018. qo‘lini qaytarmoq: -

1019. qo‘lini qo‘ltig‘iga urmoq: -

1020. qo‘lini qo‘ymoq: -

1021. qo‘lini qovushtirmoq: -

1022. qo‘lini siltamoq: -

1023. qo‘lini sovuq suvga urmaslik: -

1024. qo‘lini sovuq suvga urmaydi: qiyinroq jismoniy mehnatni mutlaqo qilmaydi

1025. qo‘lini supirmoq: -

1026. qo‘lini urmoq: -

1027. qo‘lini yuvib qo‘ltig‘iga solmoq: -

1028. qo‘lini yuvib qo‘ltig‘iga urmoq: -

1029. qo‘lini yuvib, qo‘ltig‘iga artmoq: -

1030. qo‘lini yuvib, qo‘ltig‘iga urdi: ixlosi qaytib, ishonmay qo‘ydi

1031. qo‘lini yuvib, qo‘ltig‘iga urmoq: -

1032. qo‘lini yuvib, qo‘ltiqqa urmoq: -

1033. qo‘llarini ko‘tarmoq: -

1034. qo‘llarini ochmoq: -

1035. qo‘ngan yerini quritmoq: -

1036. qo‘ynini puch yong‘oqqa to‘ldirdi: yolg‘on va’dalar bilan aldadi

1037. qo‘ynini puch yong‘oqqa to‘ldirmoq: -

1038. qo‘ynini puch yong‘oqqa to‘lg‘izmoq: -

1039. qonini buzmoq: -

1040. qonini qaynatmoq: -

1041. qonini so‘rmoq: -

1042. qonini to‘kmoq: -

1043. qorasini ko‘rsatmaslik: -

1044. qorasini ko‘rsatmaydi: kimningdir ko‘ziga hech ko‘rinmaydi

1045. qornini yorsa, alif chiqmaslik: -

1046. qoshini kermoq: 1.qoshini ko‘tarmoq; 2.taajjublanib qaramoq.

1047. qovog‘ini burab qo‘ymoq: -

1048. qovog‘ini ochmoq: -

1049. qovog‘ini osiltirmoq: -

1050. qovog‘ini pishitmoq: -

1051. qovog‘ini solmoq: -

1052. qovog‘ini tikkaytirmoq: -

1053. qovog‘ini tinchitmaslik: -

1054. qovog‘ini tishlamoq: -

1055. qovog‘ini uymoq: -

1056. qulog‘ini burab qo‘ymoq: -

1057. qulog‘ini kar, ko‘zini ko‘r qilmoq: -

1058. qulog‘ini qoqib, qo‘liga bermoq: -

1059. qulog‘ini tishlab ketmoq: -

1060. qulog‘ini ushlab ketmoq: -

1061. quloq-miyasini qoqib, qo‘liga tutqazmoq: -

1062. quloq–miyasini yedi: so‘rayverib miyasini charchatdi, sergapligi bilan bezdirdi

1063. quloq-miyasini yemoq: -

1064. qutining o‘chmoq: -

1065. qutining uchmoq: -

1066. ra’yini qaytarmoq: -

1067. rahmini keltirdi: ayash, achinish hissini uyg‘otdi

1068. rahmini keltirmoq: -

1069. rangini oldirmoq: -

1070. rangini somon etmoq: -

1071. rasvosini chiqarmoq: -

1072. rizqini terib yeb yurmoq: -

1073. ro‘yobini chiqarmoq: -

1074. ro‘zg‘orini tebratmoq: -

1075. ro‘zgorini tebratmoq: -

1076. ruhini ko‘tardi: ruhiy tushkunlikdan qutqardi

1077. ruhini ko‘tarmoq: -

1078. ruhini tushirmoq: -

1079. ruhini yengil sezmoq: -

1080. sabr kosasini to‘ldirmoq: -

1081. saragini sarakka, puchagini puchakka ajratmoq: -

1082. sarkalavasini yo‘qotdi: qilib turgan ishini bilmay qoldi, gangidi

1083. sarkalavasini yo‘qotmoq: -

1084. savodini chiqarmoq: -

1085. sazasini o‘ldirmaslik: gapi e’tiborsiz qolsa, xafa bo‘lmasin deb aytganini bajardi

1086. sazosini o‘ldirmaslik: -

1087. sevinchini yuragiga sig‘dirolmaslik: xursandchiligi oshib-toshib ketdi

1088. sharmandasini chiqarmoq: -

1089. shaxtini qaytarmoq: -

1090. shoxini sindirmoq: -

1091. sichqon ini ming tanga bo‘lib ketmoq: -

1092. sichqon ini ming tanga bo‘lmoq: -

1093. sichqonning ini ming tanga bo‘ldi: qochib qutulgani joy topilmay qoldi

1094. siniq ko‘ngil: -

1095. siqib suvini ichmoq: -

1096. sirasini aytmoq: -

1097. so‘zini berdi: ahd-u paymon qildi

1098. so‘zini bermaslik: 1) boshqalarga imkon bermay, nuqul o‘zi gapirdi 2)itoat qilmaslik, o‘z bilganicha ish tutdi 3) bahslashuvdayutib chiqishga qodir bo‘ldi

1099. so‘zini bo‘lmoq: -

1100. so‘zini ikki qilmaslik: aytgani bajarildi

1101. so‘zini kesmoq: -

1102. so‘zini o‘tkazmoq: -

1103. so‘zini og‘zidan olmoq: -

1104. so‘zini qaytardi: rad javobini berdi

1105. so‘zini qaytarmoq: -

1106. so‘zini quloqqa olmoq: -

1107. so‘zini yerga tashlamaslik: -

1108. sochini tikka qilmoq: -

1109. sog‘ boshini savdoga qo‘ymoq: -

1110. sovug‘ini oshirib yubormoq: -

1111. sufrasini ochiq ko‘rmaslik: -

1112. surobini to‘g‘rilab qo‘ymoq: -

1113. suvini siqib ichmoq: -

1114. ta’bini kir qilmoq: -

1115. ta’bini namozshom: -

1116. ta’bini ochib yubormoq: -

1117. ta’bini olmoq: -

1118. ta’bini tirriq qilmoq: -

1119. ta’bini tirriq qilmoq: -

1120. ta’bini tortmoq: -

1121. ta’bini xira qilmoq: -

1122. ta’bini xira qilmoq: -

1123. ta’nasini qolmoq: -

1124. ta’sirini ko‘rsatmoq: -

1125. ta’sirini o‘tkazmoq: -

1126. ta’zirini berdi: yengil-yelpi jazoladi

1127. ta’zirini berdirmoq: -

1128. ta’zirini bermoq: Adabini bermoq, tavbasiga tayantirmoq

1129. ta’zirini yedi: qilmishiga yarasha jazo oldi

1130. ta’zirini yemoq: Jazosini tortmoq, adabini yemoq, tavbasiga tayanmoq

1131. tabiatini tirriq qilmoq: -

1132. tabiatini xira qildi: kayfiyati yomonlashdi, xafa bo‘ldi

1133. tabiatini xira qilmoq: -

1134. taftini kesmoq: -

1135. taftini olmoq: -

1136. tanbehini berdirmoq: -

1137. tanglayini taqillatmoq: -

1138. tangrini ko‘tarib qo‘ymoq: -

1139. tanobini kesmoq: -

1140. tanobini tortmoq: -

1141. taptini kesmoq: -

1142. taptini olmoq: -

1143. tarafini oldi: bahslashuvda tomonlardan birini himoya qildi

1144. tarafini olmoq: -

1145. tashvishini chekmoq: -

1146. tashvishini qilmoq: biror narsa taraddudida, harakatida bo‘lmoq, o‘ylamoq.

1147. tashvishini tortmoq: -

1148. tatig‘ini bermoq: jazosini, adabini, ta’zirini bermoq.

1149. tatig‘ini yemoq: 1.jazosini tortmoq, adabini, ta’zirini yemoq. 2.mazasini, lazzatini totmoq.

1150. taxirini chiqarmoq: sharmanda qilmoq, izza qilmoq; pachavasini chiqarmoq.

1151. taxta-o‘qlog‘ini yig‘ishtirmoq: -

1152. tayini yo‘q: -

1153. tayinini yo‘q: -

1154. tegirmon toshini yurgizmoq: -

1155. telba to‘nini teskari kiymoq: -

1156. Tepa sochini tik qilib yubormoq: -

1157. teri to‘nini ters kiyib oldi: o‘chakishgan holda qaysarlik qildi

1158. teri to‘nini ters kiyib olmoq: -

1159. terini shilmoq: -

1160. terisini shilmoq: -

1161. tilini besh qarich qilmoq: -

1162. tilini bilmoq: -

1163. tilini bir qarich qilmoq: -

1164. tilini bog‘lamoq: -

1165. tilini kesmoq: -

1166. tilini qichishtirmoq: -

1167. tilini qichitmoq: -

1168. tilini qisdi: gapirmaslikka, e’tiroz bildirmaslikka majbur qildi

1169. tilini qisiq qilmoq: -

1170. tilini qismoq: -

1171. tilini tishladi: o‘zini gapirmaslikka majbur qildi

1172. tilini tishlamoq: -

1173. tilini tiymoq: 1. biror narsa deyishdan, gapdan o‘zini tutmoq, gapirishdan to‘xtamoq, og‘ziga erk bermaslik. 2. gapirtirmay qo‘ymoq, gapirishdan to‘xtatmoq, gapirmaslikka majbur qilmoq.

1174. tilini topmoq: -

1175. tilini tushunmoq: -

1176. tilini uzun qilmoq: -

1177. tilining uchida: -

1178. tilining uchida turmoq: -

1179. tilining uzun bo‘lishi: -

1180. til-jag‘ini bog‘lamoq: -

1181. tinka-madorini quritmoq: -

1182. tinkasini quritmoq: -

1183. tirnog‘ini o‘stirmaslik: Birovning biri ikki bo‘lishiga, o‘nglanishiga, boyishiga yo‘l qo‘ymaslik

1184. tirnoq yuzini ko‘rmaslik: -

1185. tishini qayrab: -

1186. tishini qoqib qo‘liga bermoq: -

1187. tishini qoqmoq: -

1188. tishini sug‘urmoq: -

1189. tishini tishiga qo‘ydi: butun his-tuyg‘usini iroda kuchi bilan yengib chidadi

1190. tishining kavagida saqlamoq: lekin bir iloj qilib tishimda saqlayman uni.

1191. tishining oqini ko‘rsatdi: tirjayib, ishshayib qaradi

1192. tishining orasida saqlamoq: -

1193. tishlarini g‘ijirlatmoq: -

1194. titig‘ini chiqarmoq: Qattiq kaltaklamoq, dabdala qilmoq

1195. tit-pitini chiqarmoq: -

1196. tizgini qo‘lida: -

1197. to‘nini o‘zgartirmoq: -

1198. to‘nini teskari kiyib oldi: o‘chakishgan holda qaysarlik qildi

1199. to‘nini teskari kiyib olmoq: -

1200. to‘pig‘ini yalamoq: -

1201. to‘ppisini yarimta qilib: -

1202. to‘ppisini yarimta qilmoq: -

1203. tomog‘ini moylamoq: -

1204. tomog‘ini qirmoq: -

1205. tomog‘ini yog‘lamoq: Pora bermoq, pora o‘rnidagi narsa bilan siylamoq

1206. tomonini oldi: bahslashuvda tomonlardan birini himoya qildi

1207. tomonini olmoq: -

1208. toqatini toq qilmoq: -

1209. toqatini toq qiluvchi: -

1210. toqatining inoni alindan ketmoq: -

1211. toshini termoq: -

1212. tuflagan tufugini qaytib olmoq: -

1213. tumshug‘ini ezmoq: -

1214. tumshug‘ini suqdi: 1) kirdi 2) aralashdi

1215. tumshug‘ini suqmoq: -

1216. tumshug‘ini tiqdi: aralashdi

1217. tumshug‘ini tiqmoq: -

1218. tuprog‘ini yalamoq: Ma’lum joy, hududda ko‘p yillar muqim bo‘lmoq

1219. turmushning achchiq-chuchugini totmoq: -

1220. turtkisini yeb ketavermoq: -

1221. tushini aytayaptimi?!: -

1222. tushini suvga aytsin: -

1223. tutgan yerini kesmoq: -

1224. tutgan yerini kesmoq:: -

1225. tutganini kesmoq.: -

1226. tuxumini quritmoq: -

1227. tuyani yutib, dumini ko‘rsatmaydi: hozir u tomog‘ining qurtini o‘ldirish uchun tuya bo‘lsa ham, dumini ko‘rsatmay yutib yuborishdan toymaydi.

1228. tuyog‘ini shiqillatmoq: -

1229. tuzini ichib, tuzlug‘iga tuflamoq: -

1230. tuzini ichib, tuzlug‘ini bulg‘atmoq: -

1231. tuzini ichmoq: -

1232. tuzini oqlamoq: -

1233. tuzini totmoq : -

1234. tuzini yeb, tuzlug‘iga tupurmoq: -

1235. tuzini yemoq: -

1236. u yog‘ini so‘rasang: -

1237. u yog‘ini so‘rasangiz: -

1238. u yog‘ini surishtirsang: -

1239. u yog‘ini surishtirsangiz: -

1240. uchini chiqarmoq: -

1241. uchini chiqazmoq: -

1242. umidini uzdi: ko‘nglidagi oxirgi ilinjini ham yo‘qotdi

1243. umidini uzmoq: -

1244. umrini o‘tkazmoq: -

1245. umrini tikmoq: -

1246. urug‘ini o‘ynatmoq: -

1247. urug‘ini quritmoq: -

1248. uyini buzmoq: -

1249. uyini kuydirmoq: -

1250. uyqusini qochirib yubormoq: -

1251. va’dasini olmoq: -

1252. vujudining ayoqi ajal balchiqina botmoq: -

1253. xayolini bo‘lmoq: -

1254. xayolini buzmoq: -

1255. xayolini olib qochmoq: -

1256. xayolini olmoq: -

1257. xayolini sirmoq: -

1258. xayolini sochmoq: -

1259. xayolini surmoq: -

1260. xo‘rligini keltirmoq: -

1261. xolvachining teshasiday: 1. qisqa, kalta. 2. chaqqon, epchil (kishi haqida)

1262. xurmachaning tagini yalaganmiding?: -

1263. yag‘riniga oftob tegmoq: -

1264. yarasini tirnamoq: -

1265. yarasini yangilamoq: -

1266. yarasini yormoq: Dardini aytmoq, dilidagini oshkor qilmoq.

1267. yarimta nonini butun qilmoq: -

1268. yelkasini tutmoq: -

1269. yelkasining chuquri ko‘rsin: yana qaytadan hech qachon ko‘rmasin

1270. yengini shimarib: -

1271. yer tagida ilon qimirlaganini bilmoq: -

1272. yerning tagida ilon qimirlaganini bilmoq: -

1273. yetti nomusini yerga bukmoq: sharmanda qildi

1274. yo‘lini bog‘lamoq: yo‘lini to‘smoq, oldiga ro‘para bo‘lmoq, to‘siq bo‘lmoq

1275. yo‘lini qilmoq: -

1276. yo‘lini qilmoq: -

1277. yo‘lini quvmoq: -

1278. yo‘lini to‘smoq: -

1279. yo‘lini topib ketmoq: -

1280. yo‘lini topib olmoq: -

1281. yo‘lini topmoq: -

1282. yo‘lini tutmoq: -

1283. yonini olmoq: bahslashuvda tomonlardan birini himoya qildi

1284. yoqasini ayirmoq: -

1285. yoqasini tutamlamoq: -

1286. yoqasini ushladi: nihoyat darajada ajablandi

1287. yoqasini ushlamoq: -

1288. yoqasini ushlatmoq: -

1289. yoqasini uzmoq: -

1290. yordam qo‘lini cho‘zmoq: -

1291. yoshini yashab, oshini oshamoq: -

1292. yoshini yashamoq: -

1293. yoshini yashamoq: -

1294. yostig‘ini quritmoq: butun oilasi bilan o‘ldirib yubordi

1295. yukini yengil qilmoq: -

1296. yukini yengillashtirmoq: -

1297. yuragi qinidan chiqayozmoq: 1)betoqat bo‘ldi 2)sevinchdan kuchli to‘lqinlandi

1298. yuragini bo‘shatmoq: ichida yig‘ilib qolgan hasrat-nadomatini aytib, yig‘lab, ruhan yengillashib oldi

1299. yuragini changallab: -

1300. yuragini changallamoq: biror falokatning voqe bo‘lishidan benihoya qo‘rqqan holda

1301. yuragini chiqarib yubormoq: -

1302. yuragini ezmoq: ruhan azoblandi

1303. yuragini g‘ash qilmoq: -

1304. yuragini hovuchlamoq: biror falokatning voqe bo‘lishidan benihoya qo‘rqqan holda

1305. yuragini o‘ynatmoq: -

1306. yuragini ochmoq: ichidagi istak yoki dardini aytdi

1307. yuragini oldirib qo‘ymoq: -

1308. yuragini olib qo‘ymoq: bezillatib qo‘ydi

1309. yuragini qitiqlamoq: -

1310. yuragini qon qilmoq: -

1311. yuragini siqmoq: ziq qildi

1312. yuragini taka-puka qilmoq: -

1313. yuragini tig‘lamoq: ruhiy yoki ma’naviy azob berib, ezib, yuragini dog‘lamoq, yaralamoq.

1314. yuragini timdalamoq: -

1315. yuragini tirnamoq: yashirin holda ruhan bezovta qildi

1316. yuragini toshirib yubormoq: -

1317. yuragini yormoq: qattiq cho‘chitib qo‘rqitdi / ichidagi istak yoki dardini aytdi

1318. yuragini yozmoq: xafachiligini tarqatdi

1319. yuragini zabt etmoq: -

1320. yuragining bir chekkasi g‘ash: -

1321. yuragining bir chekkasi g‘ash bo‘lmoq: tashvishli , bezovta, notinch

1322. yuragining chigili yozilmoq: xafachiligi tarqadi

1323. yurak qinidan chiqayozmoq: -

1324. yurak-puragini chiqib ketmoq: -

1325. yuziga botinib qaramoq: -

1326. yuzini ko‘rmaslik : -

1327. yuzini ko‘rmaslik: -

1328. yuzini ko‘rmoq: -

1329. yuzini o‘girmoq: -

1330. yuzini ochib yubormoq: uyalmaydigan qildi

1331. yuzini qora qilish: -

1332. yuzini qora qilmoq: -

1333. yuzini qotirib: -

1334. yuzini shuvut qilish: -

1335. yuzini shuvut qilmoq: -

1336. yuzini ters burmoq: qaramaslik uchun boshini boshqa tomonga burdi

1337. yuzini teskari o‘girmoq: qaramaslik uchun boshini boshqa tomonga burdi

1338. yuzini yerga qaratish: -

1339. yuzini yerga qaratmoq: uyat–nomusdan bosh ko‘tara olmaydigan holatga tushdi

1340. yuzini yorug‘ qilish: -

1341. yuzini yorug‘ qilmoq: -

1342. yuzining ochiqligi: -

1343. yuzining oq bo‘lishi: -

1344. yuzining qizarishi: -

1345. yuzining qoni qochmoq: -

1346. yuzining qora bo‘lishi: -

1347. yuzining qorasi: -

1348. yuzining qutliligi: -

1349. yuzining shamgin bo‘lishi: -

1350. yuzining shuvut bo‘lishi: -

1351. yuzining shuvutligi: -

1352. yuzining ustuna tushishi: -

1353. yuzining yerga qarashi: -

1354. yuzining yorishishi: -

1355. yuzining yorug‘ bo‘lishi: -

1356. yuzining yorug‘ligi: -

1357. zaharini sochmoq: -

1358. zahrini sochmoq: zug‘um qildi, g‘azab bilan achitib-achitib gapirdi

1359. zavqini keltirmoq: Kayfiyatini yaxshilamoq, ruhini ko‘tarmoq

1360. zuvalasini bir joydan olmoq: har jihatdan bir-biriga o‘xshash odamlar haqida.

1361. zuvalasini bir yerdan olmoq: har jihatdan bir-biriga o‘xshash odamlar haqida.

1. Gangimoq – dovdiramoq – esankiramoq – o‘zini yo‘qotmoq
Bo‘yog‘iga ko‘ra
( belgini kuchli ifodalashiga ko‘ra)

2. Ilonning yog‘ini yalagan – shaytonga dars bergan.
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(bo‘yoqdorlikning kuchli ifodalashiga ko‘ra)

Milliy bo‘yoqdor so‘z: mavjud emas.