Lug‘atlar

So‘z tarkibi: {man}
So‘z bo‘g‘inlari: man
Izoh(lar)i:
man ys

1. shv. hv. Men. Olimxon aka, siz chora ko‘ravering Man ham yordamlashaman. Oybek, Tanlangan asarlar

2. yoki oki Man qilmoq (etmoq, aylamoq) Taqiqlamoq, to‘xtatib qo‘ymoq, qatag‘on qilmoq.

3. esk. sk. Joyiga qarab turli qiymatga ega bo‘lgan og‘irlik o‘lchovi.

Antonim(lar)i: mavjud emas.
Sinonim(lar)i: mavjud emas.
Omonimlari: mavjud emas.
Paronimi: mavjud emas.

O‘zbek tili leksikasi bir qancha manba asosida boyib, rivojlanib boradi. Uni, eng avvalo, ikki katta guruhga ajratish mumkin: 1) ichki imkoniyat; 2) tashqi imkoniyat.

Birinchisi ichki manba, ikkinchisi tashqi manba deyiladi: 1. O‘zbek tili lug‘at tarkibining birinchi yo‘l bilan boyib borish imkoniyati juda keng. Masalan: a) ilgari qo‘llanib, keyin iste’moldan chiqib ketgan so‘zdan yangi tushunchani ifodalash uchun foydalanish: vazir, hokim, viloyat, shirkat, noib, tuman kabi; b) yasovchi qo‘shimcha yordamida yangi so‘z yasash: uyali (telefon), omonatchi, pudratchi, bojxona, auditchi (auditor), dizaynchi (dizayner) va boshqa; d) shevaga xos so‘zni faollashtirish: mengzamoq (Xorazm) «o‘xshatmoq», «tenglashtirmoq», «qiyoslamoq» ma’nosida. 2. O‘zbek tili lug‘at tarkibi tashqi manba asosida ham boyib bormoqda. Dunyoda ichki imkoniyati asosidagina rivojlanadigan til yo‘q. Faqat ma’lum zarurat tufayli yangi tushunchani tilimizning ichki imkoniyati asosida ifodalab bo‘lmagandagina tashqi manbaga murojaat qilish foydali. Mahmud Koshg‘ariy, Alisher Navoiy ham shunga da’vat qilgan. Keyingi davrda tilimizga Yevropa tillaridan bir qancha so‘z yangi tushuncha bilan birgalikda kirib keldi. Masalan: monitoring, diler, skaner kabi. Buning hammasi o‘zbek tili leksik imkoniyatini kengaytirib, boyitmoqda.

Turkmantili–turkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub til; Turkmaniston Respublikasining davlat tili. Asosan, Turkmaniston, shuningdek, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Rossiyaning Stavropol o‘lkasi, Eron, Iroq, Turkiya va boshqa mamlakatlarda tarqalgan. Turkman tilida so‘zlashuvchilarning umumiy soni 4.8 milliondan oshadi (o‘tgan asrning 90-yili ma’lumoti).

Asosiy lahjalari: taka, yovmut, ersari, go‘klan, sariq, salir, chovdur.

Turkmantilig‘arbiy o‘g‘uz qabila tillari negizida shakllangan. Turkman tilining o‘ziga xos belgilari: birlamchi cho‘ziq unlilarning mavjudligi, lab undoshlari garmoniyasining rivojlanganligi, kelasi zamon gumon fe’li inkor shaklining -r tugallanmali variantining qo‘llanilish va boshqalar. Leksikasida arab, fors, mo‘g‘ul, o‘zbek, tatar, rus va xitoy tillaridan o‘zlashgan so‘zlar uchraydi.

Eski adabiy turkmantili, asosan, she’riyat tili hisoblangan. Hozirgi adabiy turkman tiliXXasrning 20- yillaridan turkman lahjalarining taka lahjasi negizida birlashuvi natijasida shakllangan.

1. “san-man”ga bormoq: -

2. “yaxman” deb turib olmoq: -

3. ana-mana deb: -

4. ana-mana deguncha: -

5. bersang yeyman, ursang o‘laman deb: -

6. childirma o‘ynamoq, chirmanda o‘ynamoq: -

7. childirmasiga o‘ynamoq, chirmandasiga o‘ynamoq: -

8. chirmanda o‘ynamoq: -

9. chirmandani chalmoq: -

10. chirmandasiga o‘ynamoq: -

11. chirmandasini chalmoq: -

12. didingga qoyilman: -

13. hammani qo‘yib: -

14. ikki kemaning boshini tutmoq: -

15. ko‘rsatib qo‘yaman: qo‘rqitish

16. mana man deb: o‘zini o‘zi ko‘rsatib

17. mana man demoq: -

18. man-man degan: eng oldingi, eng yuqori, o‘ziga yuksak baho beradigan

19. man-man demoq: -

20. nomimni boshqa qo‘yaman!: biror ishni bajarishga qasd qilganlikni bildirishda aytiladi

21. o‘laman sattor: -

22. otimni boshqa qo‘yaman!: biror ishni bajarishga qasd qilganlikni bildirishda aytiladi

23. qosh qo‘yaman deb, ko‘z chiqardi: yaxshilik qilaman degan holda yomonlik qilib qo‘ydi

24. san ko‘rman ko‘r bo‘lib: -

25. san-man ga bormoq: janjallashuv, tortishuv darajasiga yetdi

26. san-man-ga bormoq: -

27. san-man-gacha bormoq: -

28. san-man-gacha yetib bormoq: -

29. sharmanda chiqmoq: -

30. sharmandani chiqarmoq: -

31. sharmandasi chiqmoq: -

32. sharmandasini chiqarmoq: -

33. siz so‘ramang, men aytmay: -

34. tegmani nozik: -

35. yo‘lingizdan qolmang: -

1. Abadiy – mangu – umrbod – toabad – ilalabad.
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgini kuchli ifodalashiga ko‘ra)

2. Aqlli – dono – donishmand – mutafakkir
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(ifoda bo‘yog‘ining oshib borishiga ko‘ra)

3. Badnom – uyatli – sharmanda – sharmsor
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(salbiylik bo‘yog‘ining ortiqligiga ko‘ra)

4. Bu – mana – ana – o‘sha
Ma’nosiga ko‘ra
(ishoradagi uzoq-yaqinligiga ko‘ra)

5. Foyda – naf – manfaat – sud – hayon
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(qo‘llanishining oz-ko‘pligiga ko‘ra)

6. Gulzor – gulshan – guliston – gulbog‘ – bo‘ston – chaman – chamanzor
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(uslubiy xoslanganlik darajasiga ko‘ra)

7. Hikoya – qissa – roman
Ma’nosiga ko‘ra
(hajm-ko‘lamiga ko‘ra)

8. Jirkanch – qabih – razil – manfur
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(salbiylik bo‘yog‘ining ortiqligiga ko‘ra)

9. Kekkaygan – gerdaygan – kerilgan – dimog‘dor – kalondimog‘ – kerik – manman – takabbur
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(bo‘yoqdorlik belgisining kuchli bo‘lishiga ko‘ra)

10. Ma’noli – mazmundor – mantiqli
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgining kuchliligiga ko‘ra)

11. Masnaviy – musallas – murabba – muxammas – musaddas – musabba – musamman – mutasse – muashshar
Ma’nosiga ko‘ra
(bandlar miqdorining ortib borishiga ko‘ra)

12. Oila – mahalla – ovul – qishloq – shahar – tuman – viloyat – respublika
Ma’nosiga ko‘ra
(hududiy qamrovining tor-kengligiga ko‘ra)

13. Raqib – harif – muxolif – dushman
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgini kuchli darajada ifodalashiga ko‘ra)

14. Sabil (savil) – ordona – zormanda – baytalmon – egasiz
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgini kuchli-kuchsiz ifodalashiga ko‘ra)

Milliy bo‘yoqdor so‘z: mavjud emas.