Lug‘atlar

So‘z tarkibi: {ora}
So‘z bo‘g‘inlari: o-ra
Izoh(lar)i:
ora ot

1. 1. Ikki narsa yoki nuqta o‘rtasidagi masofa. Moskva bilan Toshkent orasi 3500 kilometr. Kolonnada mashinalar orasi. ▬ Ora uzoq, qariyb bir kilometrcha kelar edi. M. Ismoiliy, Farg‘ona tong otguncha

2. 2. Narsalar o‘rtasidagi joy, bo‘shliq, maydon; ochiq yoki teshik joy. G‘o‘za qatorlari orasini yumshatish. ▬ Seni unda, meni munda yaratdi. Oramizda oqar daryo yaratdi. Qo‘shiqlar
Supalarning oralariga, atrofiga anvoi gullar ekilgan. A. Qahhor, Asror bobo
Bulutlar orasidan oyning bir parcha kumushi ko‘rinib qoldi. Oybek, Tanlangan asarlar

3. 3. Narsalarning bir-biriga tutashgan joyi, o‘rtasi. Etagi eshik orasiga qisilib qoldi. ▬ Saman otliq, qamchisini buklab, piyozi chakmonining yoqasi bilan gardan orasiga qistirdi-da, otini qistab, devorga yaqinlashdi. M. Ismoiliy, Farg‘ona tong otguncha

4. 4. Narsalarning ichi, o‘rtasi. Beda orasi juda issiq, go‘yo quyoshning butun olovi beda ichiga yashiringanday. Oybek, Tanlangan asarlar

5. 5. Qator, saf; to‘da, davra. Oramizda har xil odamlar bor. Oramizdan yaqin do‘stimiz ketdi. ▬ Buni haydang oradan, jo‘ralar! Yana yolg‘onlar ila ko‘p Sizni sarson qiladir. Hamza
Qo‘shin Toshkentga yetgan ba’dida bizlar tashqaridan va sizlar ichkaridan bo‘lib, Musulmonqulni oradan ko‘targaymiz. A. Qodiriy, O‘tgan kunlar

6. 6. Ikki voqea, hodisa yoki payt o‘rtasida o‘tgan, o‘tadigan vaqt, fursat Mehmonlar jo‘nab, oradan sal vaqt o‘tmay Asrorqul keldi. A. Qahhor, Asror bobo
Oradan to‘qqiz yil o‘tdi. Bular to‘rt bola ko‘rishdi. A. Qahhor, Boshsiz odam

7. 7. Kishilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabat, aloqa. Bu haqda endi bizning oramizda gap bo‘lmasin, o‘rtoq Nurmonov. S. Zunnunova, Olov
— Haligi gaplar yolg‘onmi! Orada hech narsa bo‘lgan emasmi? — so‘radi yumshoqlanib ona. Oybek, Tanlangan asarlar.

8. 8. 3-shaxs egalik va o‘rin-payt kelishigi qo‘shimchalari bilan ko‘makchi vazifasida ishlatiladi.

Antonim(lar)i: mavjud emas.
Sinonim(lar)i: munosabat [a]

1. ora I Ot
eski hisobdagi zulqa’da oyining boshqacha nomi (ora oyi)

2. ora II Ot
ikki narsaning oralig‘i, o‘rtasi

Paronimi: oro – [f] Oroyish, pardoz, chiroy, ziynat, husn, ko‘rk.

Metafora (metaphora – «ko‘chirish», «ko‘chirma») – biror predmet, belgi yoki harakatning boshqasiga tashqi o‘xshashligi asosida ma’no ko‘chish hodisasi. Bunda predmetning rangi, shakli, harakatholati, xususiyati, o‘rni va paytga munosabati jihatidan o‘xshashligiga asoslaniladi. Mas., choynakning jo‘mragi odamning burniga, dengizning quruqlikka suqulib kirgan joyi odamning qo‘ltig‘iga o‘xshatiladi. Metafora ko‘proq odam tana a’zosi nomiga (bosh, yuz, burun, og‘iz, quloq, til, oyoq); kiyim qismiga (etak, yoqa); hayvon, parranda yoki hasharotning biror a’zosi nomi (qanot, dum) kabilarga o‘xshatib hosil qilinadi.Otlanmoq ilgari «otga minib biron joyga borish» ma’nosida ishlatilgan (albatta, ot minganlik tasavvur qilingan), hozir xoh otda, xoh piyoda, xoh mashinada bo‘lsin – «biror joyga jo‘nash» ma’nosi tushuniladi. Bunda harakatning tashqi o‘xshashligi mavjud. Narsa va hodisa orasidagi o‘xshashlik quyidagicha bo‘lishi mumkin: 1) shakliy o‘xshashlik: odamning qulog‘i – qozonning qulog‘i, qush uchdi – odam uchdi;2) joylashish o‘xshashligi: itning dumi – samolyotning dumi, qo‘shni odam – qo‘shni dala; 3) mazmuniy o‘xshashlik: tomdan yiqilmoq – imtihondan yiqilmoq, sovuq havo – sovuq xabar, qaynoq suv – qaynoq liniya, achchiq o‘t – achchiq sovuq, tomdan tushmoq – mansabdan tushmoq, odam o‘tirdi – fabrika o‘tirdi, akkumulyator o‘tirdi.

Metaforaga juda yaqin bir vosita o‘xshatish, ular yordamida shaxspredmet birbiriga yaqinlashtiriladi, qiyos qilinadi. Unda dek, day, go‘yo, yanglig‘, singari, xuddi kabi o‘xshatish vositasidan foydalaniladi: Bahorkelinchakdekyasanib keldi. Ulug‘bek–misoli oftob. Nutq jarayonida metaforadadan o‘rinli foydalanganda so‘zlovchining badiiyestetik qobiliyati namoyon bo‘lib, nutqning ta’sirchanligiga, jozibaliligiga erishiladi.

 

Iboralarni o‘z ichiga oluvchi bu fililogik lug‘at B.Mengliyev, M.Xudoyberdiyeva va O.Boymatovalar tomonidan tuzilgan, maktab o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan, 2006-yil “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan.

Lugat maqolalari alfavit tartibida tuzilgan, unda mingga yaqin iboraga qisqacha nutqiy izoh berilgan.

Iboralar birdan ortiq variantga ega bo‘lsa, ular ketma-ket vergul bilan ajratilgan holda berilib, so‘ngra izohlangan:

Avra-astarini ag‘dardi, avra-astarini qoqdi, avra-astari so‘kildi, avra-astari qoqildi – barcha kirdikorlarini ochib tashladi.

Avj oldi, avjiga mindi, avjiga chiqdi – 1) rivojlandi 2) zo‘raydi, kuchaydi.

Fe’llar o‘quvchilarga qulaylik maqsadida asosan yaqin o‘tgan zamon shaklida berilgan.

Qoraqalpoq tiliturkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub tillardan; qozoq va no‘g‘ay tillari bilan birgalikda qipchoq tillarining qipchoq-no‘g‘ay guruhchasini tashkil qiladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasining davlat tili. Asosan, Qoraqalpog‘istonda, shuningdek, Xorazm, Navoiy, Buxoro viloyatlari hamda Qozog‘iston va Turkmanistonning unga qo‘shni hududlarida, Rossiya, Afg‘onistonda tarqalgan. Qoraqalpoq tilida so‘zlashuvchilarning umumiy soni 425 ming kishidan oshadi (o‘tgan asrning 90-yillari ma’lumoti).

Qoraqalpoq tiliasosan, 2 ta: shimoli-sharqiy va janubi-g‘arbiy lahjaga bo‘linadi. Bu lahjalar fonetik xususiyati jihatidan o‘zaro farqlanadi. Adabiy qoraqalpoq tiliXX asrning 1- yarmida shimoliy-sharqiy lahja asosida shakllangan; ungacha qoraqalpoqlar eski o‘zbek tilidan foydalanishgan.

Fonetik xususiyati: unlilar ohangdoshligi (lab singarmonizmi) va undoshlar assimilyatsiyasi mavjud.

Leksik xususiyati: qoraqalpoq tilida boshqa turkiy tillarda bo‘lganidek, umumturkiy so‘zlardan tashqari, arab, fors, rus tillaridan o‘zlashgan so‘z ko‘p uchraydi.

 

1. barmoq orasidan qaramoq: -

2. bashorat keturmoq: -

3. baxt qora: -

4. baxt qora bo‘lmoq: -

5. baxt qora qilmoq: -

6. baxt qoraligi: -

7. baxti qora: -

8. baxti qora bo‘lmoq: -

9. baxti qora qilmoq: -

10. baxti qoraligi: -

11. baxtini qora qilmoq: -

12. baxtni qora qilmoq: -

13. betiga qorakuya surkamoq: -

14. chora izlamoq: -

15. chora ko‘rilmoq: -

16. chora ko‘rilmoq: -

17. chora ko‘rmoq: -

18. chora qilolmay qolmoq: -

19. chora topmoq: -

20. choralarni ko‘rmoq: -

21. chorani ko‘rmoq: -

22. chorasi ko‘rilmoq: -

23. chorasini ko‘rmoq: -

24. ich qora: -

25. ichi qora: yomon niyatli, boshqalarga yaxshilikni ravo ko‘rmaydigan

26. ichi qoralik: -

27. ichi qoralik qildi: yomon niyatli ish qildi

28. idora etmoq: 1.boshqarmoq, rahbarlik qilmoq 2.bosh bo‘lib, belgili tartibda olib bormoq; amalga oshirmoq

29. idora qilmoq: 1.boshqarmoq, rahbarlik qilmoq 2.bosh bo‘lib, belgili tartibda olib bormoq; amalga oshirmoq

30. ikki jahon ovorasi bo‘lmoq: -

31. ikki o‘t orasida qolmoq: birini deb, boshqasidan kechib bo‘lmaydigan, kechish qiyin holatga tushmoq.

32. ikki so‘zning orasida: -

33. jonga ora kirmoq: -

34. ko‘ngil qora: -

35. ko‘ngil qora bo‘lmoq: -

36. ko‘ngil qora qilmoq: -

37. ko‘ngil qoraligi bilan: -

38. ko‘ngil qoraligi bilan: -

39. ko‘ngilni qora qilmoq: -

40. ko‘ngli qora: yomon niyatli, boshqalarga yaxshilikni ravo ko‘rmaydigan

41. ko‘ngli qora bo‘lmoq: -

42. ko‘ngli qora bo‘lmoq: -

43. ko‘ngli qorarmoq: -

44. ko‘nglini qora qildi: juda xafa qildi

45. ko‘nglini qora qilmoq: -

46. ko‘z o‘ngini qoraytirmoq: -

47. ko‘z o‘ngini qoraytirmoq: -

48. ko‘z oldi qoraymoq: -

49. ko‘z qorachig‘i: yakka-yu yagona va qadr-qiymati beqiyos yuksak

50. ko‘z qorachig‘iday: -

51. ko‘z qorachig‘idek: -

52. ko‘z qorachiq: -

53. ko‘z qorasidek: -

54. ko‘z qoraymoq: -

55. ko‘zga oq-qora ko‘rinmaslik: -

56. ko‘ziga oq-qora ko‘rinmaslik: -

57. ko‘ziga oq-qora ko‘rinmaydi: 1)tatimaslik, e’tiborini tortmaslik 2)hisoblashmaslik, o‘ylab- netib o‘tirmaslik

58. ko‘zining oqu qorasi: yakka-yu yagona va qadr-qiymati biqiyos yuksak

59. ko‘zining oq-u qorasi: -

60. ko‘zining qorachig‘i: yakka-yu yagona va qadr-qiymati beqiyos yuksak

61. ko‘zning oq-u qorasi: -

62. ko‘zning qorachig‘i: -

63. kun qoraymoq: -

64. nog‘ora o‘ynamoq: -

65. nog‘ora o‘ynatmoq: -

66. nog‘orasiga o‘ynamoq: -

67. nog‘orasiga o‘ynatmoq: -

68. og‘izga oq it kirib, qora it chiqmoq: -

69. og‘ziga oq it kirib, qora it chiqmoq: -

70. oq bilan qorani ajratdi: yaxshini yomondan, foydani zarardan ajratdi

71. oq bilan qorani ajratmoq: -

72. oq bilan qorani bilmoq: -

73. oq yuzga qora surmoq: -

74. oq yuziga qora surmoq: -

75. oqkaltak-qorakaltak bo‘lmoq: kim kim bilan to‘g‘ri kelgan narsa bilan qurollanib urishmoq; savalashmoq.

76. oqni oq, qorani qora demoq: -

77. oqni oqqa, qorani qoraga ajratmoq: -

78. oqni qora demoq: -

79. oqni qoradan ajratmoq: -

80. oq-qorani ajratdi: yaxshini yomondan, foydani zarardan ajratdi

81. oq-qorani ajratmoq: -

82. oq-qorani tanidi: yaxshi-yomonni, foyda-zararni bildi

83. oq-qorani tanimoq: -

84. oq-qorani tushundi: yaxshi-yomonni, foyda-zararni bildi

85. oqqorasini tanimoq: -

86. oq-qorasini tanimoq: -

87. oq-u qorani ajratmoq: -

88. oq-u qorani bilmoq: -

89. oq-u qorani farq qilmoq: -

90. oq-u qorani tanimoq: -

91. oq-u qorani tushunmoq: -

92. oq-u qorasiga tushunmoq: -

93. oq-u qorasini bilmoq: -

94. ora buzilmoq: -

95. ora buzuq: -

96. ora buzuqligi: -

97. ora ochiq: -

98. ora ochiq bo‘ldi: olish-berish muomalasini ro‘y-rost hal yetdi

99. ora ochiq bo‘lmoq: -

100. ora ochiq bo‘lmoq: -

101. ora yaqin: -

102. ora yo‘lda: -

103. ora yo‘lda qoldirmoq: -

104. ora yo‘lda qoldirmoq: -

105. ora yo‘lda qolmoq: -

106. orada gap o‘tdi: -

107. orada gap qochmoq: -

108. orada o‘tgan gap: -

109. oradan gap o‘tdi: -

110. oradan ko‘tarmoq: -

111. oradan ola mushuk o‘tmoq: -

112. oradan qil ham o‘tmaslik: -

113. oradan qil ham o‘tmaydigan: -

114. oradan qil o‘tmaslik: -

115. oradan qora mushuk o‘tmoq: -

116. oraga kirmoq: -

117. oraga qo‘ymoq: -

118. oraga qora ip tashlamoq: -

119. oraga sovuqchilik solmoq: -

120. oraga sovuqchilik tushirmoq: -

121. oraga sovuqchilik tushmoq: -

122. oraga sovuqchilik tushmoq: -

123. oraga sovuqlik tushmoq: -

124. oraga tushdi: 1)ikki tarafni murosaga keltirish maqsadida biror janjalga aralashdi 2)jabrdiyda deb hisoblagan kishisini himoya qilib biror janjalli ishga arashdi

125. oraga tushmoq: -

126. oralar buzilmoq: -

127. oralar buzuq: -

128. oralar buzuqligi: -

129. oralar ochiq: -

130. oralar ochiq bo‘lmoq: -

131. oralar yaqin: -

132. oralarda gap o‘tmoq: -

133. oralarda gap qochmoq: -

134. oralarda o‘tgan gap: -

135. oralardan gap o‘tmoq: -

136. oralardan ola mushuk o‘tmoq: -

137. oralardan qil ham o‘tmaslik: -

138. oralardan qil ham o‘tmaydigan: -

139. oralardan qora mushuk o‘tmoq: -

140. oralarga qora ip tashlamoq: -

141. oralarga sovuqchilik solmoq: -

142. oralari buzilmoq: -

143. oralari ochiq: bir-biriga qarzdor emas, bir-biriga malol keladigan hech nima o‘rtada yo‘q

144. oralari ochiq bo‘lmoq: -

145. oralaridan ola mushuk o‘tmoq: -

146. oralaridan qil ham o‘tmaydi: nihoyatda ahil, inoq, yaqin

147. oralariga sovuqchilik solmoq: -

148. oralariga sovuqchilik tushmoq: -

149. oralariga sovuqlik tushmoq: -

150. oralarini buzdi: o‘zaro munosabatini yomonlashtirdi

151. oralarini buzmoq: -

152. orani buzmoq: -

153. orani ochdi qilmoq: -

154. orani ochiq qilmoq: -

155. orani uzmoq: -

156. panja orasidan qaramoq: -

157. qon qora qaqshamoq: -

158. qora kiymoq: -

159. qora kun: -

160. qora o‘chmoq: -

161. qora olib: -

162. qora po‘stakdan burga qidirmoq: kim Bajarilishi qiyin, mahol bo‘lgan ishga kirishmoq, hal bo‘lmaydigan ishga behuda vaqt sarflamoq.

163. qora terga botdi: haddan tashqari zo‘r berish natijasida mo‘l– ko‘l terladi

164. qora terga botmoq: -

165. qora terga tushmoq: -

166. qora tortmoq: -

167. qora xat: -

168. qora yurak: garazgo‘y, buzuq niyatli

169. qoraga olib qo‘ymoq: -

170. qorani oq demoq: -

171. qorasi o‘chdi: uzoqlashib, ko‘rinmay ketdi

172. qorasi o‘chmoq: -

173. qorasini ko‘rsatmaslik: -

174. qorasini ko‘rsatmaydi: kimningdir ko‘ziga hech ko‘rinmaydi

175. qosh qoraymoq: -

176. sitora issiq: -

177. sitorasi issiq: xush ko‘rinishli, yoqimli, jozibador

178. soch oq oralagan: -

179. sochga oq oralamoq: -

180. sochiga oq oralagan: -

181. tahorat sindirmoq: yozilmoq, bo‘shalmoq; hojatga bormoq.

182. tahorat ushatmoq: yozilmoq, bo‘shalmoq; hojatga bormoq.

183. tikilgani qora, tinchigani chora topolmaslik: -

184. tirnoq orasidan kir izlamoq: -

185. tirnoq orasidan kir kovlamoq: -

186. tirnoq orasidan kir qidirdi: yomon niyat bilan deyarli aybi yo‘q kishining faoliyatidan ayb topishga harakat qildi

187. tirnoq orasidan kir qidirmoq: -

188. tishi orasida: -

189. tishining orasida saqlamoq: -

190. to‘ydan ilgari nog‘ora qoqdi: ro‘yobga chiqishi aniq bo‘lmagan narsa haqida hovliqmalik bilan vaqtidan oldin gapirib yubordi

191. to‘ydan ilgari nog‘ora qoqmoq: -

192. to‘ydan oldin nog‘ora chalmoq: -

193. yuragi qora: garazgo‘y, buzuq niyatli

194. yurak qora: -

195. yuzga qorakuya surkamoq: -

196. yuzga qorakuya surtmoq: -

197. yuzi qora: -

198. yuzi qora bo‘lmoq: -

199. yuziga qorakuya surkamoq: -

200. yuziga qorakuya surtmoq: -

201. yuzini qora qilish: -

202. yuzini qora qilmoq: -

203. yuzining qora bo‘lishi: -

204. yuzining qorasi: -

205. yuzni qora qilmoq: -

1. Asirlik – asorat – tutqunlik – qullik
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgini kuchli darajada ifodalashiga ko‘ra)

2. Bakalavr-magistr-aspirant- doktorant
Ma’nosiga ko‘ra
(mutaxassislik salohiyatining oshib borishiga ko‘ra)

3. Bor – jo‘na – yo‘qol – yo‘qolib ket – daf bo‘l – qorangni o‘chir
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgidagi salbiylikning ortib borishiga ko‘ra )

4. Boyaqish – bechora – sho‘rlik – notavon – ojiz – aftoda
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(achinish belgisining kuchliligiga ko‘ra )

5. Kambag‘al – qashshoq – bechora – faqir – miskin
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(bo‘yoqdorlik belgisining ortib borishiga ko‘ra)

6. Kambag‘al – qashshoq – bechora – faqir – yo‘qsil – gado – bechorahol – miskin
Bo‘yog‘iga ko‘ra
( belgisining bo‘yoqdorligiga ko‘ra)

7. Nim chorak – chorak – yarim – butun
Ma’nosiga ko‘ra
(miqdor darajaning ko‘p yoki kamligiga ko‘ra)

8. Ovora – sarson – sargardon
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(qo‘llanish doirasining tor-kengligiga ko‘ra)

9. Qirot – misqol – qadoq – chorak – pud – botmon
Ma’nosiga ko‘ra
(og‘irlik miqdorining oshishiga ko‘ra)

10. yuz – chehra – jamol – diydor – oraz – uzor – ruxsor
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(bo‘yoqdorlik belgisining ortib borishiga ko‘ra)

Milliy bo‘yoqdor so‘z: mavjud emas.