Lug‘atlar

So‘z tarkibi: {zar}
So‘z bo‘g‘inlari: zar
Izoh(lar)i:
zar [f. zar – oltin]

1. Oltin, tilla. Norga ortinglar zaringni, Xotin, bola-chaqalaringni. Yusuf va Ahmad

2. ko‘chma Oltin bilan teng, oltinga o‘xshash narsa haqida. Toshlar ustiga do‘lanaday-do‘lanaday yirik tomchilar tushib, atrofga zar kukunlari sochildi. H. Nazir, So‘nmas chaqmoqlar

3. Tilla, pul, umuman boylik. Saroyga bordim-u, pul olganim yo‘q, Shahanshohning, dedi, oltin, zari yo‘q. Uyg‘un vaI. Sulton, Alisher Navoiy

4. Zardo‘zlikda zarbof to‘n, zar do‘ppi va boshqalar tayyorlashda ishlatiladigan, oltin yoki kumush suvi yuritilgan, zarlangan ipak yoki sim; shunday ipak yoki simdan tikilgan kiyim. U zar yoki kimxob to‘n ichida odamlar o‘rtasida savlat to‘kib turibdi. M. Ismoiliy, Farg‘ona tong otguncha

5. Bezak yoki o‘rov uchun ishlatiladigan yupqa yaltiroq metall varag‘i yoki zarhallangan qog‘oz. Archa har xil shakldagi zar qog‘ozlar va boshqa o‘yinchoqlar bilan beza-tilgan. K. Yashin, Hamza

Antonim(lar)i: mavjud emas.
Sinonim(lar)i: mavjud emas.
Omonimlari: mavjud emas.
Paronimi: mavjud emas.

Ozar tili– turkiy tillar oilasining o‘g‘uz guruhiga mansub til; asosan, Ozarbayjon Respublikasida, qisman Armaniston, Gruziya, Turkiya, Iroq Respublikasida tarqalgan. So‘zlashuvchilarning umumiy soni 14 million kishidan ortiq (jumladan, Ozarbayjonda 6 millionga yaqin (1979)). Ozar tili4 ta lahja guruhiga ega: 1) sharqiy (kuba, boku, shemahi lahjalari va mug‘an, lankaran shevalari); 2) g‘arbiy (kazax, qorabog‘, ganja lahjalari, ayrum shevasi); 3) shimoliy (nuhin lahjasi va zakatala-kox shevasi); 4) janubiy (naxichevan, o‘rdubod, tavriz lahjalari, yerevan shevasi). Lahjalardagi farqlar asosan fonetika va leksika sohasida kuzatiladi.

Ozar tili fonetikasining boshqa turkiy tillarga nisbatan farqli jihatlari: ozarbayjon tilida 9 ta unli, 23 ta undosh tovush bor; barcha o‘rinlarda g fonemasining keng qo‘llanilishi; asli turkiy k/q undoshlarining jaranglilanishi (qon-gan) va bo‘g‘iz tovushiga aylanishi (qachon-hachan), so‘z boshidagi ba’zi jarangli undoshlarning jarangsizlanishi (balchiq – palchig) va boshqalar. Morfologiyada bir qator affiksal ko‘rsatkichlar o‘zaro farqlansa, sintaksisda bog‘lovchili qo‘shma gaplar tizimi rivojlangan. Hozirgi ozarbayjon tili leksikasining asosiy qismini shu tilning o‘ziga mansub va umumturkiy so‘zlar tashkil etadi; shuningdek, unda arab va fors tillaridan o‘zlashgan so‘zlar ham anchagina.

Yozuvi 1929-yilgacha arab grafikasi asosida, 1929–1939-yillarda rus grafikasi asosida bo‘lgan. 1992-yilda yana lotin grafikasidagi yozuv joriy qilingan. Hozirgi ozar adabiy tili XIX asr o‘rtalarida boku va shemahi lahjalari asosida shakllana boshlagan.

 

Filologiya fanlari doktori, professor, O‘zFA akademigi Sh.Shoabdurahmonov1924- yilda Toshkentda tavallud topgan.. O‘zbek tili fonetikasi, o‘zbek tilining badiiy-estetik vazifasi, leksikografiyasi, morfologiyasi, dialektologiyasi yuzasidan qator salmoqli asarlar yaratib, tilshunosligimiz rivoji uchun munosib hissasini qo‘shdi. Jumladan, «O‘zbek tilida yordamchi so‘zlar» (1953), «Fonetika. O‘zbek tili fonetikasiga doir ba’zi masalalar» (1953), «O‘zbek tilida punktuatsiya» (1955), «O‘zbek adabiy tili va o‘zbek xalq shevalari» (1962) kabi asarlari o‘zbek tilshunosligining rivoji uchun munosib hissa bo‘lib qo‘shildi.

Akademik Sh.Shoabdurahmonov o‘rta va oliy ta’limda o‘zbek tili va tilshunosligini o‘qitishni takomillashtirish borasida ham samarali mehnat qildi. Ayniqsa, uning V.Reshetov bilan hamkorlikda oliy maktablarning o‘zbek filologiyasi fakulteti talabalari uchun «O‘zbek dialektologiyasi» (1962, 1969, 1978) darsligi, shuningdek, o‘rta maktablarning IX sinfi uchun hammualliflikda yozilgan «O‘zbek tili» (1977, 1978, 1980, 1982) hamda oliy o‘quv yurtlari uchun yaratilgan «Hozirgi o‘zbek adabiy tili. I qism» (1980) darsliklari alohida ahamiyatga ega.

 

1. avval mutolaa, keyin munozara: -

2. bo‘zarib turmoq: serrayib, qaqqayib turmoq; qimirlamay turmoq

3. ko‘ngulda zarra g‘am yo‘q: -

4. nazar ilmaslik: -

5. nazar past: -

6. nazar soldi: diqqat bilan qaradi

7. nazar solmoq: -

8. nazar tashladi: qisqa muddat qaradi

9. nazar tashlamoq: -

10. nazar tushmoq: -

11. nazarda tutdi: fikran hisobga oldi

12. nazarda tutilmoq: -

13. nazarda tutmoq: -

14. nazardan o‘tkazmoq: -

15. nazardan qochmoq: -

16. nazardan qolmoq: -

17. nazarga ilmaslik: 1)mensimaslik, pisand qilmaslik 2) arzugulik deb, diqqatga loyiq deb qaramaslik

18. nazarga ilmaydi: 1)mensimaydi, pisand qilmaydi 2) arzugulik deb, diqqatga loyiq deb qaramaydi

19. nazarga ilmoq: -

20. nazarga kirmoq: -

21. nazarga olinmoq: -

22. nazarga olmoq: -

23. nazarga tushmoq: -

24. nazari ilmaslik: -

25. nazari past: -

26. nazari to‘q: -

27. nazari tushdi: bexosdan, kutilmaganda ko‘rdi

28. nazari tushmoq: -

29. nazaridan o‘tkazdi: qarab chiqdi, birma-bir ko‘rdi, sinchiklab tanishdi

30. nazaridan o‘tkazmoq: -

31. nazaridan qoldi: yaxshi munosabatidan, hurmat-e’tiboridan mahrum bo‘ldi

32. qizarmoq: -

33. xizr nazar qilgan: -

34. yuzi qizarmoq: -

35. yuzining qizarishi: -

36. zarar keltirmoq: zararli bo‘lib chiqdi

37. zarar ko‘rmoq: zarar qildi

38. zarar tegmoq: -

39. zarar yetkazmoq: zararli bo‘lib chiqdi

40. zarari tegmoq: zararli bo‘lib chiqdi

41. zarb yemoq: -

42. zarba bermoq: -

43. zarba yemoq: -

44. zarba yetkazmoq: -

45. zarba yetmoq: -

46. zarda qaynamoq: -

47. zardasi qaynamoq: juda jahllandi

48. zardob yutmoq: Dard-alam chekmoq

49. zarur kelmoq: -

1. Dovuchcha – zardoli – o‘rik – turshak
Ma’nosiga ko‘ra
(holatining dastlabki-oxirgi shakliga ko‘ra)

2. Kerak – lozim – zarur – shart
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(uslubiy xoslanganlik darajasiga ko‘ra)

3. Mahalla – guzar – daha – mavze
Ma’nosiga ko‘ra
(hududiy ko‘lamining kengligiga ko‘ra)

4. Mumkin – lozim – kerak – shart – zarur
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(bo‘yoqdorligiga ko‘ra)

5. Nazar tashlamoq – termulmoq – tikilmoq – qaramoq
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(qo‘llanish doirasining tor-kengligiga ko‘ra)

6. Zarar – ziyon – talofat
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgini kuchli ifodalashiga ko‘ra)

Milliy bo‘yoqdor so‘z: mavjud emas.